लघुकथा– निसराउ
✍️नन्दलाल आचार्य
‘यस पाला त मनग्यै निसराउ कुम्ल्याइस् होला नि !’ पार्वतीले सखी सरस्वतीलाई घोची ।
पहिले सरस्वती उज्याली थिई तर त्यसबेला अनुहारमा फुलेको गुलाफ भने मुर्झाएको थियो ।
‘दाल, चामल, पैसा त पर्याप्त थिएन मेरा बाबुसँग । भएको सबैलाई छुने कुरा आएन । नगन्यलाई छुँदा नगन्य मात्रै हात प¥यो ।’ पार्वतीले नै आफ्ना बारेमा फलाकी ।
सरस्वतीले सम्झी– सरसमान ठीक पारेर पोक्याई बाबु माघी नुहाउन गएको । आफूले घरमा भएको दाल, चामल, पैसा, चाँदी, सुन सबै त्यही पोकामा हालेको । बाबु आई पोको छोए्र आफूलाई दक्षिणास्वरुप निसराउ दिएको । साँझमा खाना पकाउन खोज्दा आमाले सबै षडयन्त्र थाहा पाएको । संकोचले आफ्नो अनुहार कालोनीलो भएको ।
माघी पर्व मान्न माइत गएर निसराउ लिएर फर्केका थिए ती दुबै सखीहरू । पार्वतीको जिद्दी सामु सरस्वती हायलकायल हुँदै आफ्नो आन्द्राभुँडी सबै देखाइदिई ।
‘अनि तेरा बाबु रिसाएनन् त ?’ पार्वतीले जिज्ञासाको भारी बिसाई ।
जवाफमा सरस्वतीले मुख खोली– बाबाले मायालु पाराले खबरदारी गर्दै सिर्फ यत्ति भन्नुभयो; ‘आइन्दा संस्कृतिमा लोभ पसाएर विकृति निम्त्याउनुहुन्न नि छोरी ।
२०८०.१०.०१ (माघे संक्रान्तिको सबैलाई शुभकामना)
०००
लघुकथा- लायक
~नन्दलाल आचार्य
दस वर्ष पुरानै परीधानमा रामचा आज फर्केको देखेर निराश भए उसका बाबु ।
बाबुका आँखामा उहीँ तस्बिर घुमिरह्यो । लेखपढमा बन्दै ध्यान नदिएको र कामकाज गर्न भनेपछि दाँतबाट पसिना छुटाएको कारण रामचा बहिष्कृत भएको थियोे बाबुको संविधानबाट ।
"मान्छे भएसी कि गरेर खानुपर्छ कि मरेर जानुपर्छ ।" घरबाट गलहत्याउने बेला यसै भनेका थिए बाबुले ।
रामचाले पनि आँखामा बारिएको दहको डिल भत्काएर दह आधा पारेको थियोे । आधा भने आँखाभित्रै पचाएर निस्केको थियोे ।
आमाबाबुको काख छाडेपछि र घरको छहारी नभेटेपछि रामचाले आफ्नो बानीमा पनि रूपान्तरण गरेको थियो । दृढ सङ्कल्पलाई साथी तुल्याएको थियो । मन जाँच्न सुरक्षित राखेको कपडा पहिरेर बाबुको सामु खडा भएको थियोे ।
"अझै हामी श्वासप्रश्वास गर्दै छौं । उस्तै हालतमा के खान फर्केको ?" मुटुको किलो बलियो गरी ठोक्दै बाबुले भने ।
आफूलाई नचिनेकोमा रामचा झन खुशी भयो । छोराको दिमाग खुस्केछ भनी बाबु अत्तालिए ।
"उहिलेको रामचा मरिसक्यो; म त अहिलेको रामचा हुँ बुबा ।" रामचाको बोली सिद्धिन नपाउँदै आठ जना भरियाले दलानमा भारी बिसाइसकेका थिए ।
२०८०-०९-१८
(सन्दर्भ– विवाह पञ्चमी)
लघुकथा– घरज्वाइँ
–नन्दलाल आचार्य
‘समयमै आएर काममा सघा है नरे माइला !’ छिमेकीले बिहेको निम्तो दिँदै आग्रह गर्यो ।
भन्ने बेलामा भइहाल्छ भनेँ । छिमेकी आँखाबाट ओझल पर्नासाथ सम्झेँ– छोराछोरी भएनन् भनेर उसले सधैं हामीलाई भनेको । धर्म पुत्रपुत्री बनाई पाल्छु भन्दै अरूका सन्तान ल्याएको । दुईचार दिन बस्नासाथ खुच्चिङ भन्दै हिँडेकोे ।
बेलाबेलामा उसकी पत्नी समेत हामीकहाँ आएर गुनासाको धोक्रो ठड्याउँदै पिलपिल आँसु झार्थी । मुख खोल्न नसकेर मात्रै हो नत्र मलाई नै धर्म पुत्रका रूपमा पाल्छु भन्थी ।
उसको घरमा बजेको पञ्चेबाजाले मन अडिन सकेन । उतै काम सघाउँछु, उतै खान्छु भन्दै गएँ । कामधाम सकेँ । घरभरि पाहुना थिए । न बेहुली थिई न बेहुलो । स्वादिष्ट भोजन पचाउन बेहुलाबेहुलीलाई दक्षिणा दिनुपर्छ भन्दै खोजिहेरेँ । अहँ भेउ पाइनँ ।
‘ए काका; खै त बेहुलाबेहुली ?’ मेरो कुरा सुनेर छिमेकी मुसुक्क हाँस्यो र भन्यो; ‘उत्तिखेर संसारसँग छोराछोरी मागेँ; पाइनँ । हारेपछि आफ्नै मनसँग मागेँ ।’
उनको बाङ्गो कुरा सुनेर मैले टाउको समाएँ ।
उनले तुरुन्तै आफ्नै घरको छतमा बनाएको सीताराम मन्दिरतिर देखाउँदैै भन्यो– ‘आफ्नै मनले मलाई छोरी मात्रै दिएन; घरज्वाइँ नै दियो ।’
२०८०–०९–०१ (विवाह पञ्चमी) सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा– लीला
–नन्दलाल आचार्य
‘तेरो लीला अपरम्पार छ प्रभु !’ मन्दिर परिसरबाट नारी स्वर सुनियो ।
म मन्दिर गेटमै टक्क उभिएँ । हातमा बैँक चेक बोकेको थिएँ । तिहार मुखमा थियो । बैँक पुग्न हतारिएको थिएँ । मन्दिरमा साधुहरू मात्रै देखेको थिएँ ।
भित्र पसेँ । ती नारी भन्दै थिइन्– ‘तँलाई पाउन कत्रो तपस्या गरेँ । मेरो तपस्याबाट प्रसन्न भएर मैले तँलाई पाएँ । शुरुमा त मेरो बढ्यो । पछिपछि तेरो खुशी बढ्न थाल्यो । मेरो घट्न पो पुग्यो । तँ महल चढिस् । म सडकमा ओर्लिएँ । नियम र नियति यस्तै रहेछ केवल मेरा लागि ।’
‘आमै, प्रभुको घर त बलियो हुन्छ । हामी त कफलोमा पनि रात कटाउन सक्छौँ ।’ मैले सम्झाउने नियतले भनेँ ।
उनले नजाने गाउँको बाटो नसोध भनेर मेरो मुखमा ठेडी कोचिन् ।
प्रभु भनेर कुनै भगवान्को फोटासँग बह बिसाउँदै छिन् भन्ठानेको थिएँ मैले । आमैको सामुमा उनकै पुत्रको ठूलो तस्विर ठड्याइएको थियो । उनकै एक मात्र पुत्रको नाम पो लीला रहेछ जसले उनलाई सडकमा फालेको रहेछ ।
२०८०.०७.०३ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
(सन्दर्भ– संविधान दिवस)
लघुकथा– विधान
–नन्दलाल आचार्य
‘पायौँ, पायौँ । हामीले सर्वस्व पायौँ ।’
सत्ताधारी रातो कमिलाले उफ्रँदै खुशी मनायो ।
‘के पाइस् तैँले ? दशैँ नै पल्टेजस्तो छ नि ?’ नेपथ्य पात्रले प्रश्नको घोचो उठायो ।
– पाएँ, पाउँछु र पाउने छु ।
– गुमाएको फर्काउने छु ।
– पाउने ढोका खोल्ने छु ।
– अरुलाई दिन्छु र दिलाउँछु ।
– सुशासन र सुव्यवस्था कायम गर्ने छु ।
रातो कमिलो आफ्नै बखान गरेर थाकेन । कुरैकुरामा कमिलाले आफ्नो जातै बिर्सेर अहङ्कार छाद्यो । सुन्न सक्नेले कान थापेर सुने । नसक्नेले कानमा रुई कोचे । नेपथ्य पात्र हरायो । वातावरणमा सन्नाटा छायो ।
तत्कालै सन्नाटा चिरेर कोलाहल मच्चियो । अश्रुग्यास र गोली सडकभर छरिए । वातावरण सन्त्रासमय भयो । चिच्याहट र क्रन्दनको राज्य आयो । सडक बल्न थाल्यो । धुँवाको मुस्लाले संकटको युद्ध छेड्यो । राता कमिलाहरूको मुहारबाट आभा हरायो ।
नेपथ्य आक्रोश सडकभर छरियो– तैँले विधान पेवा बनाइस् । ‘सं’ बिनाको ‘विधान’ ले हामीलाई समेट्न सक्तैन ।
२०८०–०६–०३ संविधान दिवस, सिद्धार्थटोल, उदयपुर ।
लघुकथा– सुपाडी
–नन्दलाल आचार्य
‘प्रभु, मेरी आमालाई भवसागरबाट उतार्नुस् ।’ बजारबाट आएका दुई जना पसल मालिकले मेरा सामु हात जोडे ।
म मामुली ग्राहक थिएँ उनीहरूको । सामान किन्दा दश रुपियाँ पुगेन भने बाँकी राख्न खोज्दा उनीहरू मान्दैनथे । चारैतिर महंगी बढ्यो भन्दै पुरानो सामान पनि बढेको नयाँ भाउमा किन्न वाध्य पार्थे । तिनै मानिसहरू एकाबिहानै मेरो द्वारमा खडा भएर गिडगिडाइरहेका थिए ।
‘हजुरले एस मात्रै भनिदिनुस्; मेरी आमाले राहत भेट्नुहुन्छ ।’ सानो मालिकले जिद्दी ग¥यो ।
‘म शिक्षाशास्त्र पढेको र साहित्यमा एकाध कुरा जानेको मान्छे हुँ । मसँग कसैको च¥याइरहेको घाउमा मलहमपट्टी लगाउने ज्ञान फिटिक्कै छैन । किनभने म डाक्टर हैन ।’ मैले पन्छन हरसम्भव प्रयत्न गरेँ ।
उनीहरूका अनुसार–
–मैले ‘हुन्छ’ भन्दिनु प¥यो ।
–बोली पूरा गर्ने कसमस्वरूप सुपाडी लिनुप¥यो ।
–उनीहरूले भनेको बेला, भनेको ठाउँमा पुगेर साक्षी भई दिनु¥यो ।
अबदेखि सही मूल्यमा नै किराना सामान देलान् कि भनेर हुन्छ भनिदिए । सुपाडी थम्याएर उनीहरू अन्यत्र लागे । छोरीहरूले पसले अंकलले दिएको सुपाडी भन्दै बाँडीचुँडी टोक्न थालिहाले । म हेरेको हे¥यै थिएँ ।
‘श्राद्ध भोज ग्रहण गर्दिनँ, यो प्रथा हट्नुपर्छ भनेर तपाईंले बजाएको मादलको आवाज अहिलेसम्म सुनिँदै छ । मिठो पाउने भएपछि सुपाडी लिएरै निम्तो स्विकार्नुभयो हैन ?’ पत्नीको बोली सुनेर मेरो शरीरमा करेन्ट लाग्यो ।
म सुपाडीविहिन कागज च्यापेर पसलेहरू गएतिर दगुरेँ ।
२०८०–०५–२३ शनिबार, सिद्धार्थटोल, उदयपुर ।
०००
(सन्दर्भ– लुतो फाल्ने दिन)
लघुकथा– लुतो
–नन्दलाल आचार्य
‘यस्तरी मलखाडीमा के हुइक्याउनुभएको मामू ?’ प्रहरी हिरासतबाट छुटेर दलानमा टेक्तै गभर्नरले आमासँग प्रश्न राख्यो ।
‘तँ नामको गभर्नर छस् । धनमा सुधामा होस् । तर ब्यावहारमा सुधामाझैँ सज्जन भइदिएको भए मेरो मुटु किन दुई फ्याक हुन्थ्यो ?’
कुरकुरे बैँसमा भर्खरै उक्लेको गभर्नरले आमाको अमूर्त कुरा बुझ्न सकेन । त्यही कुरा मिठो मुखले भन्न आग्रह गर्यो । परिस्थिति अनुकूल देखाएको भए पो मुस्कुराउनू भनेर आमाले जवाफ फर्काइन् ।
‘उसो भए म जेलमै कुहुँदा तपाईंको अनुहारमा लालीगुराँस फुल्छ ? जीवन नै वसन्तमय हुन्छ ?’ क्रोधलाई दबाउँदा दबाउँदै पनि गभर्नरका मुखबाट यत्ति शब्दहरु भने बाहिर निस्की हाले ।
‘हरप्रश्नको जवाफ मेरो मुखबाट पाउन तँ मेरो कोखको सन्तानजस्तो हुनुपर्छ ।’ आफ्नो जन्म बारे आशंका राखेकोमा तोरीका फूल देख्यो गभर्नरले ।
‘तँलाई जन्माउँदैमा म तेरी आमा हुन्न ।’ आमाको आक्रोशले आशमान छुँदै थियो । गभर्नरले शब्द चुहाउनासाथ चट्याङ्गले लाग्ने अवस्था थियो ।
आफ्नो हात तल परेकोमा मनलाई थुम्थुम्याउँदै नरम बोलीमा गभर्नरले भन्यो; ‘लहैलहैमा लागू पदार्थ खान बानी परिहालेँ । सुरुआतमा खबरदारी गर्ने एउटा पनि चरोमुसो थिएन । अहिले संसार उल्टेको छ ।’
‘आफ्नै लागि मात्रै बाँच्ने स्वार्थीसँग मेरो गोरु बेचेको पनि साइनो छैन ।’ आमाको कठोर मन पोखियो ।
मनसँगै गन्थन गर्न गभर्नर व्यस्त भयो; ‘मलाई छुटाएको पनि हैन; मैरै नेताले फोन गर्देकाले खुला आकाशको छानो पाएँ । घरमा फेर्ने कपडा लगायत मेरो नामका अन्य सारा वस्तु छैनन् । मामूले अघिदेखि भुत्भुताउँदै फालेका चिजहरु के हुन् ?’
आमा दलानमा गजधम्म परेर बसिन् । गभर्नरका आँखा मलखाडीतिर हुत्तिए– आफ्ना लत्ताकपडा, जुत्ताझोला, ओड्नेओछ्याउने, नेतातेतृका फोटा र राजनैतिक दस्ताबेजहरु मलखाडीमा असरल्ल थिए !
आमातिर फर्कंदा सुन्न पायो– साँझमा लुतो फालूँला भनेको तेरो अनुहार देख्नासाथ दिउसै फाल्नुप¥यो ।
२०८०–०४–०१ साउने संक्रान्ति, सोमबारे औँसी, लुतो फाल्ने दिन ।
सिद्धार्थटोल, उदयपुर । अहिले– सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
सन्दर्भ- भानु जयन्ती
लघुकथा– घाँसे
–नन्दलाल आचार्य
‘ए है, ए है । तपाईं त्यही अचार्ज बाजे हैन ?’ खड्ग ठाडा मगरले सामान्य तर एक्कासी प्रश्न तेस्र्याउँदा चिन्न नसकेर बाजे अल्मलिए ।
‘मेरा कुराबाट पाठ सिकेर यी बाजेले संसारलाई प्रभावित पारे । कवितामार्फत नेपाली साहित्य आकाश चम्काए । सगरमाथा जत्रो नाम कमाए । अहिले आएर म नाथेलाई चटक्कै बिर्से ।’ खड्गले आफ्नै मनसँग गथासो पोखे । झिनो स्वर ओठबाट निक्लिहाल्यो । ध्वनिका रुपमा शब्दहरु बाजेका कानमा ठोक्किए ।
बाजेले बल्ल चिने र विगत सम्झँदै भने, ‘ए खड्ग दाइ पो । तपाईंको प्रेरणा म जन्मजन्मान्तरसम्म पनि भुल्न सक्तिनँ । तपाईंको उच्च मूल्यांकन गर्दै मैले कविता लेखेको छु । मेरा कविताको भगवान् नै तपाईंलाई ठानेको र मानेको छु ।’
‘मलाई त्यत्रो उचाइ दिनुभएकै हो त ?’ अविश्वासले खड्गले प्रश्न ठड्याए ।
खड्गको सवालको जवाफ फर्काउनुको साटो बाजेले आफ्नै मनोगन्थन ओकले; ‘म साक्षरले निरक्षरबाट महान् पाठ पढ्न सक्छु भने अचेलका मान्छे चाहिँ के गर्दा रहेछन् भनेर पृथ्वीलोक घुम्न निस्केको !’
यकिन हुन खड्ग र बाजे दुबैले बस्तीतिर कान थापे । चारैतिर आफ्नै कविता गुन्जिरहेको सुनेर आपसमा मुखामुख गर्न थाले–
भर् जन्म घाँसतिर मन् दिई धन कमायो
नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो
घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो
म भानुभक्त धनी भैकन किन यस्तो
मेरा ईनार न त सत्तल पाटिकै छन्
जे धन चीजहरु छन् घर भित्रनै छन्
त्यस घाँसीले कसरी आज दिए छ अर्ति
धिक्कार हो म कन बस्नु न राखि किर्ति ।
सन्दर्भ- मेरो जन्मोत्सव (असार २८)
लघुकथा- आभार
#नन्दलाल_आचार्य
आज एकाबिहानै मेरो मुहार हेर्दै उनी मुस्कुराइन् । उनको मुखबाट निस्कने बोली सुन्न मेरा कर्णविवर आतुर थिए । उनलेे बोलेपछि आभार स्वरूप 'धन्यवाद' भनूँला भनेर म मुखमा ताला झुन्ड्याएर प्रतिक्षारत् थिएँ ।
उनले यताउति गरेर समय फालिन् । मलाई मुख बन्द गरिरहन सकस पर्न थाल्यो । मनले आफ्नै मनसँग बातचितमा भन्यो; "शुभभावना व्यक्त गर्न पनि किन आइतबार पर्खेको होला मेरी अर्धाङ्गिनीले ?"
चुपचापै प्लेटमा स्याउ, अङ्गुर, फुलाएको ओखर र बदाम तयार पारिदिइन् । मुख रसायो; धैर्य गुम्यो । पोशाक लगाउँदै चवाउन व्यस्त भएँ । बिमारले गर्दा दाहिने हातले काम गर्न असमर्थ थिएँ । उनको सहयोगबिना वरको सिन्को पर पनि सार्न सक्तैनथेँ । त्यसैले उनले मलाई सर्टको देब्रे हातको टाँक र पेन्टको बेल्ट लगाउन सघाइन् ।
त्यसैबेला सिमसिम पानी पर्न थाल्योे । म हिँड्न लागेको बेला छाता मेरो देब्रे हातमा थम्याउँदै लाडेस्वरमा उनले भनिन्; "ह्यापी बर्थ डे माई डियर !"
मैले उनका कुरा एक कानले सुनेर अर्को कानले उडाएँ । हडबड गर्दै स्कुलका लागि बाहिरिँदै गर्दा मेरा कानमा उनको अर्को आवाज ठोक्किन पुग्यो- दुनियाँका छोराछोरीलाई उन्नत ज्ञान र संस्कार सिकाई राष्ट्रको सुयोग्य नागरिक बनाउने पेशा अपनाएर पनि आफ्नो मान्छेलाई आभार प्रकट गर्न किन नजानेको होला ?"
२०८०-०३-२८ सिद्धार्थटोल, उदयपुर ।
हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
+++
लघुकथा– अन्तिम भजन
–नन्दलाल आचार्य
‘तँ लेख्छस् तर आफैँ असन्तोषी छस् ।’ मेरा क्रियाकलापलाई नियालेर नवीनले आफ्नो मनमा भएको गथासो छादिदिए ।
‘आफ्नो नाम कमाउन म लेख्दिनँ । अर्काको मन राख्न लेख्छु ।’ मैले पनि उनका सामु आफ्नो मन बगाइदिएँ ।
उनी आफ्नै जिद्दीमा थिए । म आफ्नै अडानमा अडिग भएँ । उनले मलाई शक्तिको पुच्छर सम्झे । मैले शक्तिको अनुयायी स्विकारेँ । उनले मलाई शक्तिले बनाएको फोहोर सफा गर्ने मजदुर सम्झे । मैले सबैले सफा हुनु र बन्नुपर्ने अडान राखेँ । उनले मलाई शक्तिको चम्चा भनी दर्जा दिए । मैले डाडुपैँन्यु समेत हुँ भनिदिएँ ।
‘तिम्रो हातगोडा तिम्रो साथमा छैन ।’ उनले कडा स्वरमा कराए ।
मैले भनेँ; ‘वैयक्तिक स्वार्थसिद्धका निम्ति मसँग ‘म’ नै छैन ।’
तत्पश्चात् उनी मत्थर भए । शब्दयुद्धमा जीत हात प¥यो भन्दै म मात्तिएँ । उनले खुइय गरे र लामो श्वास लिँदै भनेँ; ‘शक्तिको भजन गाउँदा गाउँदै अनुहार चाउरिएछ तिम्रो । अब भने यसैलाई अन्तिम बनाऊ ।’
२०८०.०२.२१ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा– मालामाल
–नन्दलाल आचार्य
‘आजै र अहिल्यै निर्णय गरौँ ।’ विद्यालयको टिफिनको समयमा शिक्षक रामनाथले भने ।
‘जाबो डेढदुई लाखमा बच्चाहरूको जीवन साट्न सकिन्न ।’ अभित चौधरीले पनि घुमाउरो भाषामा रामनाथकै कुरामा ल्याप्चे लगाए ।
‘बच्चाहरू त तातोचिसो खान माहिर छन् । हामी चाहिँ पाकेर प्यात्त हुन आँट्यौँ ।’ रामनाथले आफ्नो स्वार्थको पोको असरल्ल पारे ।
कुरा सुनिरहेका प्रधानाध्यापकले बीचमै भने; ‘हामी आफ्नो कि बच्चाको स्वार्थको कुरा गर्दै छौँ ?’
‘यसमा सबैको स्वार्थ मिसिएको छ ।’ रामनाथले नै प्वाक्कै मुख खोले ।
‘तपाईंहरू कक्षामा पस्नुहुन्छ र लाभ हात पार्नुहुन्छ । म बाहिरफेरो नजर लगाउँछु, मलाई खै लाभ ?’ यस पटक भने प्रधानाध्यापकले ठूलै मुख बाए ।
‘निर्णय मात्रै गर्नुस्; तपाईं अझै मालामालमा पर्नु भएन भने दुबै कान काटेर पातमा राखिदिन्छु ।’ उनै रामनाथले कुरा झिके ।
प्रधानाध्यापकको अनुहारबाट कुटिल मुस्कान छरियो किनभने हिजै मात्र इलेट्रिकल पसलको प्रोपराइटरले भनेको सम्झिए– हेडसर, स्कुलको लागि गर्मी भगाउने सामान खरिद गर्नुस् । २५ प्रतिशन कमिशनले तपाईंको पकेट पुक्क बनाइदिन्छु ।
२०८०–०२–१७ सिद्धार्थटोल, उदयपुर ।
लघुकथा- झगडा
#नन्दलाल_आचार्य
"तैंले दुलहीसँग किन झगडा गरेको ?" बुबाको सवालको जवाफमा मैले प्याच्चै भनिदिएँ; " म जे गर्न सक्थेँ, त्यही गरें ।"
"बाहिरीया रिस घरभित्र पोखेर हुन्छ त !" उहाँले पुनः प्रश्न तेर्साउनुभयो तर म बोलिनँ ।
"नबोल्नु नै प्रश्नको जवाफ हो ?" उहाँको अर्को कटाक्षको घुयेँत्रो आयो । गन्तव्यमा नपुगेर निष्क्रिय भइरह्यो ।
"झगडाको सम्राट पनि बन्ने र नबोली जित पनि हात पार्ने ?" यसो भन्दै उहाँले थप्नुभयो; "मैले हक्की छोरो पाएको थिएँ; कायर होइन ।"
मैले स्पष्टीकरणमा भनेँ; "सक्ने ठाउँमा झगडा हुन्छ; नसक्ने ठाउँमा करङ सोझ्याउन को जान्छ र ?"
बुबाले अनविज्ञ नजर मतिर तेर्साउनुभयो । मैले प्रष्ट्याउन थपेँ; "दुलहीमाथि रिस फेरेको किनभने यस पालाको बजेट भाषणमा सरकारले मजस्ता जागिरेले खाईपाई आएको भत्ता काटेछ ।"
२०८०/०२/१५ सिद्धार्थटोल, उदयपुर ।
(सन्दर्भ– गणतन्त्र दिवस २०८०)
लघुकथा– भगवान्
#नन्दलाल_आचार्य
तालुकराम एकाविहानै बैठक कोठामा पसेर पटकपटक एउटै वाक्य भट्याइरहेको थियो– ‘परमेश्वर र परमेश्वरी ! मप्रति सर्वदा कृपा वर्षाई बक्सियोस् ।’
‘जनतामाराले के भगवान्को नाम लिएको होला ?’ भैँसी दुहेर बजार पु¥याउने क्रममा सुनेर हर्कमानले मनमनै भने ।
‘अब हाम्रा नेता नम्र भए; धर्मकर्ममा लागे ।’ तालुकरामका अन्धसमर्थकहरूले प्रसंसाको गीत गुनगुनाए ।
एकाएक तालुकरामको फेरिएको जीवनशैली नजिकैबाट नियाल्न अढाई दर्जन सोझा गाउँले झिनो आशाका साथ आँगनमा खडा भए । तिनमा केही नेताकै चम्चे थिए । धेरैजसो नेताको दोहनमा परेका कंगालपति थिए । तिनीहरु जम्ला हातमा खडा थिए ।
लामो समय बैठक कोठामा विताएर मन्दमुस्कानका साथ तालुकराम बाहिरियो ।
‘अरूका भगवान् राम, कृष्ण, शिव, अल्लाह, दुर्गा, यशु केके नामका छन् । हाम्रो गाउँका भगवान् हजुर मात्रै हुनुहुन्छ । न्याय पाऊँ प्रभु !’ पीडित समूहले जम्ला हात गरी बिन्ती बिसायो ।
‘आफू त महादेव कसले देला वर ! म पनि रित्तो छु । मेरो सर्वस्व गुम्दै छ । खरबौँको बिगोदाबीका साथ अख्तियारले मेरो घाँटी दाब्दै छ । अब मुक्ति एकै ठाउँमा छ । हिँड सबैले एकसाथ प्रार्थना गरौँ ।’ यसो भन्दै तालुकरामले सबैलाई बैठक कोठामा पसायो ।
त्यहाँ पूजापाठ गर्ने सामग्री छँदै थिएनन् । देवीदेवताका मूर्ति वा फोटा कतै थिएनन् । थिए त केवल सत्तासिनहरूका ठूल्ठूला फ्रेमवाला तस्विर झुण्डिएका थिए । नजिकै अखबारको हेडलाइन असरल्ल अवस्था जिस्क्याइरहेको थियो– गणतन्त्र दिवसको अवसरमा खरबौँ घोटला गर्नेलाई आममाफी !
२०८०-०२-१५ सिद्धार्थटोल, उदयपुर ।
सन्दर्भ- मजदुर दिवस----
लघुकथा – मजदुर
–नन्दलाल आचार्य
‘चर्को घाममा बूढो मान्छे कता ?’ उमेशको प्रश्नले अधबैंसेलाई विस्मितमा जाक्यो । ऊ आफ्नो अनुहार छाम्न थाल्यो । तत्क्षण हातखुट्टामा कैफियत खोज्न थाल्यो । गह्रौं झोला बिसाई ठिङ्ग उभियो ।
‘तपाईंलाई चिन्दिनँ, तपाईंको बुढ्यौली चिन्दछु ।’ सहज हुँदै उमेशले नै थप्यो । अधबैंसेको मनमा शब्द गाँठो पर्यो । अगलबगलबाट प्रतिक्रिया आउनेमा ढुक्क थियो । कुरा काट्न कोही सामुमा आएन ।
‘नियालेर मात्र मान्छेले मान्छेलाई चिन्नुपर्छ ।’ यसपटक भने अधबैंसेको गुम्साहट बाहिरियो । ‘बाहिरीले नभ्याए भित्री आँखाले नियाल्नुपर्छ ।’ मुखमा ताला लागिरहँदा अधबैंसेले थप्यो । दयाका शब्दले ननिकोमा पार्यो उमेशलाई ।
अधबैंसेका सामु लज्जित भयो उमेश । अनुहारमा देखिएका रेखाले बाध्य भएछ । फुलेको केसदारीले सहानुभूति शब्द चुहाएछ । आफ्नो पल्ला हलुको भएको ठान्यो । वास्तविक बोधले सत्य बाहिरिने ठान्यो ।
‘तपाईंका अङ्गप्रत्यङ्गमा जवानी रित्तिएको देखेँ ।’ श्रमिक ठानेर उमेशले हेलैसित भन्यो । कर्ममुखी मनुष्यको गर्वबोधले अधबैंसे फुर्कियो । पाखुरी बजार्ने मजदुरको हैसियतले भन्यो; ‘तिम्रो आँखामा पो बुढ्यौली पसेछ !’
मे १, २०२३ सिर्जनाकुटी, सिरहा । २०८०.०१.१८
लघुकथा- पोको
- अक्षान्त
"मेरो पानी समेत चल्दैन तर याे पोको मात्रै किन चलेको मालिक ?" आफ्नो पोको समाल्दै बुथर्नीले सोधी ।
"चल्ने नचल्ने समाजलाई थाहा छ । तेरो पोको स्वादिलो छ । स्वादिलो कुरो भगवानलाई त चल्छ ।" मालिकले मुख खोल्यो ।
एकान्त स्थलको त्यो वातावरणमा उसले बुथर्नीलाई फकायो, फुल्यायो । उसको पोको मज्जाले खोल्यो र गलगिद्ध खायो । डकार्दै उठ्यो ।
छरपस्ट पोको बटुल्दै र पेटतिर हात लगाउँदै बुथर्नीले भनी; "तर मालिक -----?"
"तरसर जान्दिनँ । पोको रित्तिएको छैन । फेरि भरिन्छ ।" मालिकले छोटो जवाफ फर्कायो ।
बुथर्नीका ओठतालु सुके । अनुहारको आभा उडेर गयो । भविष्य सम्झेर हातगोडा थरथरी काँपे ।
मालिकले उपायस्वरुप चेतावनी मिश्रित स्वर निकाल्यो; "मुखमा ताला लगाए तेरो थैली गरम हुनेछ । जथाभावी ताला खोले तेरो शरीरले बगर ओगट्नेछ ।"
२०७९/१२/०७
लघुकथा- बेलगाम
#नन्दलाल_आचार्य
"उहिले समयले तेरो साथ दियो किनभने काम गर्दा तँ होस् राख्थिस् ।" मेरो सकसलाई नियालेर उहाँले भन्नुभयो ।
तत्कालै मेरो निधारमा चिट्चिट् पसिना देखा पर्यो । म रातोपिरो भएँ । आँखा रसिला पारेँ ।
"हिजो चुप लाग्ने मान्छे आज उग्र हुनुको कारण झट्टै पत्ता लगा ।" उहाँले मलाई थुम्थुम्याउँदै चेतावनी दिनुभयो ।
मैले गुनासाकाे धाेक्राे खाेलेँ; "मैले काम गर्दा लगाम लगाएको निकै भयो तैपनि मृत्युले डाक्ने बेला नेलजेल भाेग्नुपर्याे ।"
"सधैं समय सुल्टो कुद्दैन । उल्टो फर्कन पनि सक्छ । त्यही भएको हो ।" उहाँले मलाई नै दोषी ठहर्याउनुभयो ।
"मैले वैयक्तिक स्वार्थको काम गरेको छैन । दोष देखिने काम गरेको छैन । तर दोषी बन्नुपर्यो ।" मैले गथासो अगाडि बढाएँ ।
मेरो मुखमा ताला लाग्ने गरी उहाँले थप्नुभयो; "तेरो बोली बेलगाम भयो नि !"
२०७९/१२/०३ रूपनगर, कञ्चनरूप-१२, सप्तरी ।
लघुकथा- चेतना
#नन्दलाल_आचार्य
"पक्कै कतै गल्ती भएको हाे ।" कालोनीलो मुहार लगाउँदै चन्द्रबहादुर सरले मन खाेले ।
"मत र मतदाता सामुमा छन् । मत परिणाममा चित्त नबुझे मत पुनः गणना गर्न सकिन्छ ।" प्रधानाध्यापकले पनि सहज रूपमा चन्द्रबहादुरकाे मुख थुन्ने काम गरे ।
दुई शिक्षकका यस्ता कुरा सुनेर विद्यार्थीहरू कानेखुसी गर्न थाले ।
"हामी मन खाेलाखाेलकाे अवस्थामा छाैँ । खुलेर आफ्ना कुरा राख्न मिल्छ ।" प्रअका यस्ता कुराले कक्षाकाे पहिलो विद्यार्थीले उत्साहित हुँदै भन्यो; "पचास मतमा दस मत
चन्द्रबहादुर सरकाे पक्षमा गयो । अल्पमतकाे पनि सम्मान गर्ने संस्कार बस्नुपर्छ ।"
"हरेक खालका अभिमतकाे सम्मान गर्दै कक्षा चल्नुपर्छ तर उत्तम मत मात्रै व्यावहारमा लागू हुनुपर्छ ।" प्रअको स्वर सुनियो ।
चन्द्रबहादुर सर कक्षामा पढ्थे; जाेडताेडले पढाउँथे । आफू बाेल्थे र बाेलिरहन्थे । विद्यार्थीकाे मनाेभावना बुझ्दैनथे । सुन्ने सुनाउने कार्यकलापले मलजल पाएकाे थिएन । अर्का विज्ञान शिक्षक व्याख्या कम गर्थे । विद्यार्थीका कुरा बढी सुन्थे र सम्बाेधन गर्थे । यी दुई मत कुन प्रिय भनी कक्षाभित्र गाेप्य मतदान भएको थियोे ।
"शिक्षणमा भाषणको जमाना सकियो । प्रयोग गरी सिद्ध गर्नुपर्ने युग आयो ।" प्रअको निष्कर्ष तर्क सुनियो ।
"बहुमत सामु घुँडा टेक्न तत्पर भएँ ।"
चन्द्रबहादुर सरले यसाे भनेपछि विवाद किनारा लाग्यो ।
+++
२०७९-१०-२९ ११ फरबरी । सिद्धार्थटाेल, उदयपुर
हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा– वातावरण
#नन्दलाल_आचार्य
‘यत्ति मीठो र धेरै फल्ने सुठुनीको बिउ–लहरा कहाँबाट ल्यायौ हँ, साना काका ?’ मेरो प्रश्नको जवाफमा समकक्षी काकाले भने; ‘बारीबाट !’
‘लौ न, यस्तो बिरुवा मलाई पनि देऊ, देऊ !’ झुत्ताका झुत्ता सुठुनी फलेको देखेर राल चुहाउँदै मैले थपेँ ।
उनले आफ्नै आङ हेर्न भने । म आफ्नो शरीर नियाल्न थालेँ । आफ्नो शरीरको सुगन्धित बिनाको भेउ नपाएर भौतारिने मृग नबन्न उनले मलाई चेताए ।
म भने उल्टै रिसाउँदै थप्न पुगेँ; ‘तिमी मात्र राम्रो बिउ ल्याऊ । बारीभरि रोप र धेरै फलाऊ । हामीलाई किनेर खान लोभ्याऊ । दाम कमाउन पल्केपछि रहस्य किन खोल्थ्यौ त !’
जवाफमा उनले मेरै बारीतिर चोर औँलाले देखाउँदै भने; ‘मैले तेरै बारीबाट बिउ-लहरा ल्याएर रोपेको हो ।’
नतमस्तक हुँदै उनको बारीतिर हेरेँ– उचित मलजल पाएका बोटबिरुवा घमाइलो वातावरणमा हलक्क बढेर मुस्कुराइराइरहेका थिए । आफ्नो बारीतिर टाउको घुमाएँ– ठुल्ठूला रुखको सेपमा परेर उचित मलजल र वातावरण नपाएका बोटबिरुवा कक्रक्क परेर प्राण मात्रै धानिरहेका थिए ।
सिद्धार्थटोल, उदयपुर । २०७९–१०–२८
लघुकथा– माेह
#नन्दलाल_आचार्य
"स्वादिलो दाल खान नभेटे पनि धेरै दिनपछि संसारभरका समाचार सुन्न पाइयो !" खाना खाँदाखाँदै पल्लो काेठामा बजिरहेको रेडियो सुनेर बुबाले भन्नुभयो ।
उहाँले छिमेकीकै घरमा रेडियो बजेको ठान्नुभयाे । छिमेकी धनी हुँदा अर्को छिमेकीले पनि फाइदा लुट्ने कुरा बताउनुभयो ।
"आज पनि दाल राम्रोसँग पाकेकाे रहेनछ । पैसा दिएकाे हप्ता दिन भयो । अझै दाल पकाउने कुकर किनेको छैन ?" बुबाकाे मनको अावाज बाहिरियाे ।
आमाले जवाफ दिनुको साटो अर्को काेठामा गएर रेडियोकाे भाेल्युम बढाइदिनुभयो । रेडियोमा लाेकगीत बज्न थाल्यो । आफूलाई मनपर्ने गीत सुनेर मख्ख पर्दै बुबाले खाना खाएर सक्नुभयाे ।
उठेर रेडियो भएको काेठामा आउनुभयो । रेडियो आफ्नै घरमा देखेर चकित हुनुभयो । कुकर किन्ने पैसो रेडियोमा रूपान्तरण भएकोमा आगो बन्नुकाे साटो विस्तारै भन्नुभयो; "समाचार सुन्नबुझ्न नपाएर बेचैनी भएको थियोे ।"
२०७९-११-०३ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
प्रणय दिवस विशेष---
लघुकथा- घडी
-नन्दलाल आचार्य
"पछुतोको भारी बोकेर तिमीलाई खोजिरहेछु ।" निर्जन स्थानमा कमलेस आँखा चिम्लेर बाेलिरहेका थिए ।
म चाल मारेर नजिकै खडा थिएँ । उनी अझै थप्दै थिए; "अझै पनि एकाध खुडकिलो उक्लने समय छ प्रिय । मलाई साथ देऊ । मेरो माया तौली हेर । थोरै पनि सत्य फेला पार्यौ कृपया मलाई माया देऊ ।"
मलाई लाग्यो- उनी घायल प्रेमी हुन् । प्राप्त गर्न नसकेको माया पाउन याचना गरिरहेका छन् ।
"प्रिय, एक पटक मलाई साथ देऊ म संसार उल्टाई दिन्छु ।" उसको पछिल्लो कथनले म निश्चिन्त भएँ ।
"हैन, मास्टर साहेब । तपाई कस्तो मन्त्र पाठ गर्दै हुनुहुन्थ्यो ?" मेराे आवाज सुनेर उनी लज्जावती झारझैँ भएँ र हत्तपत्त केही वस्तु लुकाए ।
"समयमा होस् आएन र मुर्दा हुन बाँकी छँदै यसैसँग प्रेम प्रस्ताव राखेको हुँ ।" यसाे भन्दै उनले लुकाएको घडी देखाए ।
2079/11/02 गोलबजार, सिरहा ।
लघुकथा- हल्ला बजार
#नन्दलाल_आचार्य
"तपाईं यहाँ हुनु र नहुनुमा केही फरक छैन ।" पढाइरहेका शिक्षकलाई 'क' विद्यार्थीले भन्यो ।
बाँकी विद्यार्थी भयभीत भए । शिक्षक टक्क राेकिए । केहीबेर कक्षा नै निर्जनमा परिणत भयो ।
"अकारण म कसैलाई दाेष लगाउँदिनँ । विद्यार्थी साथीहरूले मनमा भय नपाल्दा हुन्छ । उहीँ विद्यार्थीकाे सिंह गर्जन पुनः सुनियो ।
लाजै पचाएर शिक्षकले चार पैसाका दाँत देखाए । सहज पाराले पढाए र समय सकेर कक्षाबाट बाहिरिए ।
'ख' विद्यार्थीले शिक्षकलाई पछ्याउँदै एकान्त भेटेर रिस नउठ्नुकाे कारण साेध्याे ।
"सबैले अाअाफ्नाे कमिजोरीलाई आँखा खाेलेर हृेर्नुपर्छ । 'क' ले मेरो आँखा मात्रै खाेलेन चुलबुले ओठ पनि बन्द गरिदियो ।"
यत्रो खुलासा गर्दा पनि 'ख' काे मन बुझेन । उसकै भाेक मेटाउन उनले थपे; "मेरो सर्टिफिकेट डुब्लिकेट ठहर भयो भन्ने हल्लाकाे पछि लागेकाे हाे त्यो ।"
"अनि तपाईंले मुस्कुराउनुकाे कारण ?"
जवाफमा शिक्षकले अहिले नै कसैलाई नभन्नु भन्दै सुटुक्क भने; "उसले आफूले बुझेको अल्पबुझाइलाई नै अन्तिम सत्य ठानेको देखेर !"
+++
२०७९-१०-२३ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- मित्र
#नन्दलाल_आचार्य
पाहुना लाग्न गएको नरेन्द्रलाई अनेक खानेकुरा खान दिँदा उसले भन्यो; "मैले मान्छेले खाने चीनबिज मात्रै खाने गरेकाे छु ।"
माछामासु, फास्ट फुड र जङ्क फुडका परिकारहरू हटाइदिँदै दीपकले भन्यो; "अब मान्छेका लागि प्राकृतिक खाना मात्रै बाँकी रह्यो ।"
फलफूल, सलाद रित्यायाे अनि थाेरै भात र धेरै तरकारी खाएर नरेन्द्र हँसिलो मुद्रामा उठ्यो ।
अतिथिलाई उचित सत्कार गर्न पाएकाेमा हाैसिँदै दीपकले थप्याे; "तपाईंको बदलिएको रूपरंग र अानिबानीले मजस्तै बन्नुभएछ भनेरै सबै चाँजोपाँजो मिलाएको थिएँ ।"
नरेन्द्रले मन्दमुस्कान छर्दै हाेमा हाे मिलाएर थप्यो; "मित्र भएपछि मनको ताल्चालाई विचारकाे चाबी मिलाउनु नै पर्छ ।"
२०७९/१०/२२ गाेलबजार, सिरहा ।
सन्दर्भ- सहिद दिवस)
लघुकथा– छ सहिद
लेखक : नन्दलाल आचार्य
गहिरो रातमा नेपथ्यमा स्याल हुइयाले आतंक मच्चाए पनि चारैतिर सुनसान छ । गाडीहरूको आवाज पनि बन्द भइसकेको छ । गहिरिँदो रातमा समेत लेखक लेख्नमै मस्त छ । बिजुली छैन । पङ्खा मरेको छ ।
इन्भटरको उज्यालोमा ऊ शब्द चुहाइरहेको छ । पसिनाले निथ्रुक्क भिजेको छ । लेख्ने धुनमा पसिना पुछ्ने फुर्सद पनि छैन । लेखिरहेको कापी पनि भिजिरहेको छ ।
त्यस कोठामा हावा पस्न मनाही छ । हावासँगै मच्छड पनि छिर्ने भएकाले ढोका नउघार्न चेतावनी दिएर श्रीमती रात्री विश्राममा छे ।
ऊ गाउँकी नारी हो, सहर पसेकी छे । मच्छडबाट तर्सेकी छे । तर्संदै निदाउन प्रयत्न गर्छे । नभन्दै ऊ घुरेको आवाज लेखकको कानसम्म पुग्छ तर त्यसको हेक्का राख्दैन ।
पहिले नै कोठाभित्र छिरिसकेका कीराफट्ङ्ग्रा इन्भटरको त्यस उज्यालोमा झुम्मिन्छन् । त्यसको पनि उसलाई वास्ता छैन । एकोहोरो जोतिँदो छ । कलम रुक्न नमाने झैं भएको देखिन्छ ।
ऊ घरिघरि शरीर चलमलाउँछ । टाउको हल्लाउँछ । तर, कापीबाट हात उठाउन मान्दैन ।
गर्मीले छट्पटिँदै श्रीमती उठ्छे । देख्छे, एकोहोरो मस्त भावमा डुबेको पतिदेवलाई । नजिकै जान्छे, पति पत्तो पाउँदैन । शरीर पसिनाले लत्पतिएको पाउँछे । अझ नियालेर हेर्छे । ऊ हैरानमा पर्छे । तुरुन्तै हात उठाउँछे र पतिदेवको पाखुरीमा कस्सेर हान्छे । लेखकको तन्द्रा भङ्ग हुन्छ ।
ऊ क्रोधित नजरले श्रीमतीतर्फ हेर्छ । छ टा सहिद भेलै एकै ठाम । (छ जना सहिद भए एकै ठाम ।) आवाज सुनेर लेखक हतप्रद हुन्छ ।
“सहिद ! कस्तो सहिद ! को सहिद ! के सपना त देखिनौ !” लेखक भयभित हुँदै बाेली निकाल्छ ।
“अब फेरि राज्यकोष रित्तिने पर्यो । १० लाखका दरले ६ जनाको ६० लाख जाने पर्यो ।” ऊ एकै श्वासमा मनको कुरा ओकल्छ ।
पत्नी मुस्कुराउँछे । तल हेर्न संकेत गर्छे । लेखक आँखा गाडेर हेर्छ । केही देख्दैन ।
“ई देखु त ! एक टा सहिद ! दुई टा सहिद ! तीन टा सहिद…..!” (यी हेर्नुस् त ! एक जना सहिद ! दुई जना सहिद ! तीन जना सहिद…..!) श्रीमती गन्दै जान्छे ।
नियालेर हेर्दा त पाखुरामा छ वटा मच्छड पो थिलिपितिली भएका रहेछन् ।
२०६८ माघ १६
तपेश्वरी–१, गल्फडिया, उदयपुर
+++
(सहिद सन्दर्भ )
लघुकथा- हाेडबाजी
-नन्दलाल आचार्य
पार्टी जुट्दा पेट अनेक भए पनि घाँटी एक थियोे उनीहरूकाे ।
अधिकारवादी आन्दोलनकाे दाैडानमा तीमध्ये कुमारकाे प्रहरी झडपमा मृत्यु भयो ।
पार्टीले भन्यो; "कुमारलाई अविलम्ब सहिद घाेषणा गरी परिवारलाई भरणपोषण दिला सरकार !"
माग पूरा भएको वर्ष दिन नपुग्दै पार्टी दुई चिरा भयाे र पानी बाराबारकाे अवस्था आयो ।
आफ्नो नहुने भएपछि सहिद फिर्ताको आन्दोलनमा दुबै पार्टीको हाेडबाजी सुरु भयो ।
२०७९/१०/०८ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- अडान
#नन्दलाल_आचार्य
कसैले साेच्दै नसाेचेकाे अडान बलजफ्ती घुस्याे दरबारमा । उसलाई देख्नासाथ राजा र प्रधानमन्त्री समेत डराए ।
"तँ कसकाे आदेशले दरबारमा हाजिर भइस् ?" प्रधानमन्त्रीले प्रश्न गरे ।
अडान शान्त मुद्रामा खडा थियोे । उत्तर दिनुको साटो ऊ मन्द मुस्काइरहेकाे थियो ।
मनमा जे भए पनि बाेलीले अहङ्कार छाद्दै राजाले भने; "तेरो यस्तो हर्कतलाई मरिकाट्टे माफी दिन सकिन्न ।"
राजाको बाेली भुईंमा छरिन नपाउँदै अडानकाे पाता कसियाे । काेर्रा लगाउन ठिक पारियो । अडान भने खित्का छाडेर हाँस्न थाल्यो ।
प्रधानमन्त्रीले आश्चर्य सूचक आँखाले हेर्दै भने; "मर्नु अघि तँलाई आफ्ना कुरा भन्न समय दिन्छाैँ ।"
"परिचय नै नसाेधी र आउनुको कारण नै नबुझी हत्या गर्न ताउरमाउर गरिँदाे रहेछ यहाँ । इमानकाे लासमाथि बेइमानी राज चल्दाे रहेछ ।" अडानकाे आवाज नसिद्धिँदै उसको घाँटीमाथि कालो कपडाले घ्वाम्लाङ्गै छाेपियाे र क्षणभरमै निष्प्राण बनाइयो ।
प्राण जाने बेलामा त्यसले जाेडसँग कराएकाे आवाज सर्वत्र सुनियो; "नाम अनुसार काम पनि भीमसेन नै हाेला भन्ठानेथेँ तर काँतरसेन पाे रहेछाै प्रधानमन्त्री !"
सुन्ने सबै रणभुल्लमा थिए । अडानकाे लासकाे गाेजी छामछुम गर्दा अमरसिंहकाे हस्ताक्षर भएको कागज भेटियाे । लेखिएको थियोे- सुगाैली सन्धिमा मेरो समर्थन पाउन यस अडानकाे चित्त बुझाउनू । नसके दरबारको लागि अमरे मर्याे भन्ठान्नू !"
२०७९/०९/२१ सिद्धार्थटाेल, उदयपुर । हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- नयाँ वर्ष
#नन्दलाल_आचार्य
आज बिहानैदेखि राकेशकाे सक्रियता देखेर आमा द्विविधाकाे दलदलमा भासिन पुग्नुभयाे ।
# आज रमेश चारै बजे जुरुक्कै उठ्यो ।
# नित्याकर्मादि सकेर सस्वर पठनपाठनमा व्यस्त बन्याे ।
# थाेरै बाेल्ने र धेरै काम गर्ने गर्न थाल्यो ।
# पुराना पतनमुखी बानी छाडी अग्रमुखी नयाँ बानी धारण गर्याे ।
"आँखा खुल्दा नखुल्दै बिस्कुटचिया आेछ्यानमा टक्र्याउनुपर्थ्याे । आज त सूर्य पश्चिमबाट उदाएजस्ताे छ ।" आमाले मनको आश्चर्य ध्वनिका माध्यमले मुखबाट बाहिर निकाल्नुभयो ।
"सूर्यनारायण पूर्वबाटै उदाउँदो अवस्थामा हुनुहुन्छ । आजबाट मैले मात्रै पुरानो बानी त्यागेकाे ! आजबाट ज्यान नभएको वस्तु हैन ज्यान भएका फलफूल आदि वस्तु मुखमा पार्ने कसम खान्छु ।" सत्र वर्षको उमेरमा एकाएक छाेराकाे मति सप्रेकाे अनुभूत गर्दा आमाका आँखामा खुशी छचल्कियाे ।
यस चमत्कारकाे रहस्य बुझ्न आमाले मन गर्नुभयो । राकेशले मनको पर्दा हटाउँदै थप्याे; "आज नयाँ वर्षमा नयाँ कामकाे सुरुअात गर्ने प्रण गरेकाे मामू ! "
-२०७९/०९/१७ आइतबार २०२३ जनवरी १, सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- हात
#नन्दलाल_आचार्य
"गुरु, यहीँ बल्झने कि अघि बढ्ने ?" कक्षा ११ काे विद्यार्थी दिनेशले प्रश्न तेर्स्याउँदा पढाउँदै गरेका ताेयनाथ गुरु क्राेधले आगाे बने । त्यतिबेला भने मुख भने खाेलेनन् ।
"हावा जता बहन्छ उतै लाग्दा जित हात पार्ने अवस्था रहन्छ । विपरीत दिशा ताके भन्न सकिन्न गुरु !" दीपकले पनि दिनेशकै कुरालाई मलजल गरे ।
यस पटक भने गुरुले सहन गर्न सकेनन्; "म तालिमको सिलसिलामा आएको भए पनि शिक्षक हुँ । म रुक्ने वा अघि बढ्ने कुरामा मेरै हात छ; अरूमा हाेइन ।"
विद्यार्थीहरू शान्त रहे । त्यसलाई आफ्नो विजय ठाने गुरुले । उनलेे चुनाैती दिए; "अहिले तालिममा आएको छु । तिमीहरू जस्ता धेरैलाई तह लगाएको छु । मैले क्राेधी खेलाडी बन्न नपराेस् ।"
गुरुले छाती फुलाउँदै सिंह गर्जन गरेकाे देख्दा सबै विद्यार्थी डराए । यद्यपि हिम्मत गरेर दीपकले गुरुका कानमा फुस्फुसायाे ।
एकाएक गुरु ओइलिएकाे साग बने । अघि शिर झुकाइरहेका विद्यार्थीहरूले एकाएक शिर ठाडो पारे । कान चनाखा बनाए । मानमा जे भए पनि हाँसीहाँसी पढाएर गुरु कक्षाबाट निस्के ।
प्रश्नको थुप्रोसहित साथीहरूले दीपकलाई घेरे । गुरुका कानमा भनेको कुरा सुनाउँदै दीपककाे स्वर सुनियो; "सिकाएको कुरा हामीले भन्न सके शिक्षक पास नसके फेल हुने सिस्टम छ यहाँ ।"
२०७९-०९-१३ सिद्धार्थटाेल, उदयपुर । हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- राजनीति
#नन्दलाल_आचार्य
"उता हेर त धर्तीकै घाेर आश्चर्य !" बाङचुकले चाेर आैंलाले देखाउँदै भन्यो ।
हत्तपत्त सङ्केततिर मैले नजर दाैडाएँ । म स्वयं भुतुक्कै भएँ- सर्पको डढेल्नामा भ्यागुतो सयर गरिरहेको थियोे । सर्प असिनपसिन थियोे । भ्यागुताे मुस्कुराइरहेकाे थियो ।
आत्मसुरक्षाका साथ हामी दाैडेर नजिक पुग्यौं । सर्पले भाग्दाभाग्दै भाग्ने ठाउँ नै पाएन । चारैतिरबाट हामीले घेरा हालिसकेका थियौँ । सर्पले फुत्त्त जिब्रो निकाल्यो र अघिसम्म प्रेमले सयर गराइरहेको भ्यागुतोलाई खान खाेज्याे ।
बाङचुकले राेक्तै भन्यो; "अघिसम्मको अभिन्न मित्र अहिले कसरी शत्रु भयो, नागराज ?"
सर्पले भन्यो; "मेरो भाेजनकाे व्यवस्थापनकाे जिम्मेवारी यसको हाे । याे असमर्थ भयो । म भाेकले शक्तिहीन भएँ । यसलाई निले म समस्यासँग जुध्ने शक्ति आर्जन गर्थें ।"
"तिम्रो समस्या हामी हाैँ । हामी बाटो खाेल्दिन्छाैँ । पहिलेझैँ अहिले पनि मिल्छाै त ?" मैले प्रश्न तेर्स्याएँ ।
नेपालकाे राजनीतिझैँ दुबै जन्मजात शत्रुहरू मुस्कुराउँदै अघि बढे ।
+++
२०७९-०९-१३ हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- शिक्षक
-नन्दलाल आचार्य
"बरु नयाँ कुराे नसिक् तर गल्ती नगर् भनेको तेरो घैंटाेमा घाम लागेन हैन ?" पटकपटक तर फरकफरक गल्ती गरेको भेटेर बाबुले रमेशलाई भने ।
कुराे सुनिरहेका छिमेकी चन्द्रमान अघि सरे; "गल्ती गर्नु महानता हाे । उहीँ गल्ती दाेहर्याउनु चाहिँ मूर्खता हाे ।"
रमेश मात्रै टुलुटुलु हेरिरहेको थियोे । बाबुको प्रश्नको जवाफ मनमा थियोे । मनको कुराे
ध्वनिमा रुपान्तरण गर्ने शब्दकाे खाेजीमा घाेत्लन थाल्योे ।
"नयाँ कुराे सिक्ने काेसिस गर्दा गल्ती भयो ।" रमेशकाे यस कथनलाई बाबुले पचाउन सकेनन् । उनी सिकारुले गल्ती गर्नै नहुने ढुङ्गाे अडानमा थिए ।
"तपाईं आफ्नो छाेरालाई सिकेर ठूलो मान्छे बनेको हेर्न चाहनुहुन्छ कि नसिकेकाे स्वाँठ बनाउन खाेज्नुहुन्छ ?" बीचमै चन्दमानले प्रश्नको झटाराे हानिहाले ।
बाबु अक्क न बक्क परे । उनी रमेशलाई जीवनकाे कुशलयाेद्धा बनाउन चाहन्थे ।
बाबुको मनाेभाव पढेर चन्द्रमानले थपे; "गल्ती नै रमेशकाे लागि सिकाइ मैदानकाे शिक्षक हाे । गल्ती गरेरै ऊ अनगिन्ती कुरा सिकिरहेछ ।"
+++
२०७९-०९-०८ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
#नन्दलाल_आचार्य
लघुकथा- कुरुवा छाेरो
नन्दलाल आचार्य
सधैं सामान्य अवस्थामा हुने कुरुवा छाेराे एकाएक खिन्न भयोे ।
"आजको सबै ओखती परिसक्याे । आमा अति खुशी हुनुहुन्छ । डिस्चार्ज भएर घर हिँड् भन्दै हुनुहुन्छ । बिहानै जाने भनेको छु ।" रेखदेख गर्न आएकी नर्सकाे बाटो छेक्दै उसले झुटकाे खेती गर्याे ।
नर्स पनि विना जिद्दी फर्केपछि ऊ निश्चिन्त भयो । रात छिपिँदै थियोे । म आफैं बिरामीको रूपमा उसको छेउकै बेडमा लम्पसार थिएँ ।
"विरामी आमालाई पातलाे ओड्ने ओडाएर आफूले न्यानो सिरक लिनुभएछ ।" जाडो बढ्दै गएको देखेर बिरामी जाँच्दै आएका डाक्टरले बेड तल पल्टिएको छाेरासँग गुनासो गरे ।
हत्तपत्त उठ्दै उसले अर्को झुट फलाक्याे; "उहाँकै इच्छालाई सम्बाेधन गरेको हुँ । उहाँ अहिले गहिरो निद्रामा हुनुहुन्छ । केही पर्याे भने म भनिहाल्छु नि ।"
उसो भए आमैकाे हाेस आएछ भन्दै डाक्टर अरू बिरामीहरू जाँच्न थाले । छाेराे भने सिरकले मुख छाेपेर सुकसुकाउन थाल्यो । रात झन्झन् कहालीलाग्दो बन्दै गयो ।
बिहानी पख छाेरो एक्कासी डाकाे छाेडेर रुँदै भन्दै थियोे ; "मलाई माफ गर आमा !"
वरपरका मानिसहरूकाे ध्यानाकर्षण भयो । आमाको गाेडा छुँदै ऊ भने आफ्नै सुरमा गथासो सुनाउन व्यस्त भयोे ; "हाेस छउन्जेल मेरै चिन्ता गरेऊ । तिम्रो सास गएको थाहा पाएर पनि मैले बुझपचाएँ । मध्यरातमा आफ्नो बिजाेग हुने भयले दुनियाँकाे आँखामा छारो हाल्दै रात विताएँ ।"
२०७९-०९-०५ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- सजाय
-नन्दलाल आचार्य
सबै जना कालानीला भएर उभिरहेको बेला हितनारायण भने मुस्कुराइरहेकाे थियोे ।
"हामी तिम्रै चिन्ताले जलेका छाैं । तिमी भने ओलम्पिक जितेको अनुभव गरिरहेका छाै । कसरी मन्द मुस्कान देखाउन सकेका ?" रामनाथकाे प्रश्न तेर्सियाे ।
यता अझै आगाे पुत्पुताइरहेकाे थियाे । उता भाइले अस्पतालमा बिल उठाइरहेको थियोे । खानलाई अन्नको दानो थिएन । लगाउनलाई वस्त्रकाे धराे रहेन । खाकको थुप्रो ठडिएको आँगनमा उभिएर वस्तुस्थिति नियाल्ने गाउँलेहरू थपिँदा थिए ।
"हितनारायणलाई सबै मिली उकास्नुपर्छ । भवितव्यकाे बाेध स्थानीय सरकारलाई गराउनुपर्छ ।" वडा सदस्य धनमायाले भनिन् ।
"मलाई त शंका लाग्छ ।" रामनाथले मन खुम्च्याए ।
"मेरो घर जल्याे । मेरो अपाङ्ग भाइकाे दाहिने खुट्टाे डढ्यो । म घरमा थिइनँ । आँखा सामुकाे सत्यमा शंका कहाँ छ ?" यस पटक भने हितनारायणले राेष निकाल्यो ।
"अनि तिम्रो अनुहारमा मुस्कान किन नाचेकाे त ?" रामनाथले प्रश्न पुनरावृत्ति गरे ।
हितनारायणकाे जवाफमा सुनियो; "दु:खमनाउ गरेर गुमेको सर्वस्व फर्कँदैन । बरू मन बुझाएर खुशी रहे आउँदो सङ्कट टार्न मद्दत पुग्छ भन्ने मलाई राम्ररी बाेध छ त्यसैले ।"
धनमायाले अरू थपिन्; "अर्कातिर डाहा गर्नेहरूलाई हितनारायणकाे धैर्य मिश्रित मुस्कानले ठूलो सजाय दिएकाे छ ।"
२०७९-०९-०७ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
#नन्दलाल_आचार्य
लघुकथा- एकान्त
#नन्दलाल_आचार्य
"म अधर्मी हुँ आमा ! स्वार्थी र निकृष्ट हुँ ।" पाइखाना भित्रबाट आवाज आइरहेको थियोे । म पालो पर्खेर उभिइरहेको थिएँ ।
"मर्नेको पछि लाग्ने हैन बाँच्नेले आनन्दले बाँच्न पाउनुपर्छ भन्थ्याै । मैले त्यही गरेँ आमा !" रुँदै बाेलेकाे आवाज सुनियो ।
निकैबेरसम्म ननिस्केपछि म दुबै खुट्टाले चेपेर सकसले मडारिँदै खडा थिएँ । छिर्ने कुरा छिरिहालेकाे थिएन तर तरखरमा भने थियोे ।
एककाेहाेराे गथासो भट्याइरहेको आवाजलाई बाधा पुग्ने गरी ढाेका ढकढक्याएँ । सरी भन्दै र आँसु पुच्दै ठिटो बाहिरियो ।
कामकुराे फत्ते गरी म आफ्नो बेडतिर जाँदा बाटैकाे बेडकी बिरामी आमैलाई ओड्नेले ढाकछोप गर्दै नर्ससँग उही ठिटो भन्दै थियोे; "आज पर्नुपर्ने सारा आेखती परिसक्याे । मेरी आमा अहिले गहिरो निद्रामा हुनुहुन्छ । कृपया बाधा नगर्नुहोस् ।"
अचम्म हुँदै म आफ्नो बेडमा पल्टिएँ । विहान रमरम उज्यालो हुँदा उहीँ ठिटो छाती पिटिपिटी भन्दै थियोे; "मध्यरातमा आफ्नो बिचल्ली हुने भयले दुनियाँकाे आँखामा छारो हालेँ । आमा, बेलुकै तिम्रो प्राणपखेरु उडेको कसैलाई भनिनँ । रातभर मनको आँधी बगाउन एकान्तकाे सहरा लिएँ ।"
२०७९-०९-०५ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- घाउ
#अक्षान्त
"तिमी थाकिसक्याै, पिठ्युँकाे बाेझ मलाई बाेक्न देऊ ।" पालो पाउन निकैबेर लाग्ने देखेर पालेले बालकलाई भन्यो । किनभने आफन्तकाे लास विसर्जन गर्नेहरूको लाम लामै थियोे ।
नेपथ्यमा बमगोला-बारुदको धिमा आवाज आइरहेको थियोे । त्यसैबेला दश वर्षे बालक समाधिस्थलकाे पंक्तिमा लामबद्ध थियो ।
उसले पिठ्युँमा पाँच वर्षको भाइ बाेकेकाे थियोे । निष्प्राण भाइको शिर भुईंतिर लत्रेकाे थियोे । राेक्ने र आफैंभित्रै सीमित पार्ने चाहना हुँदाहुँदै पनि आँखाले धर्म छाडेर अश्रुवर्षा गराइरहेका थिए । क्रन्दन बाहिर फुत्किन नदिई भित्रै दबाउन उसका ओठहरू सक्षम थिए । ओठ टोक्दा निस्केको रगत राेक्न भने ऊ विल्कुलै अक्षम थियोे ।
"मैले आफ्नो भाइरूपमा फूलपाती बाेकिरहेकाे छु र लाइन छाेट्टिँदै जाँदा बाेक्न नपाउने भएँ भन्ने चिन्ताले गलाउँदै छ ।" बालकको यस्तो चट्टानी कथन सुनेर द्वितीय विश्वयुद्धमा ज्यान गुमाएका जापानी आफन्तजनले आलाे घाउमा मलहम दलिएको अनुभव गरे ।
"सास नभए पछि जो पनि बाेझ बन्छ र त्यसलाई धर्तीमै बिसाउनुपर्छ ।" पालेले जीवनको दैलो खोल्दै थप्यो ।
"अरूकाे नजरले फाेहर ठानेको फूलपाती भक्तकाे लागि धर्म पूरा गर्ने आधार बन्छ; बाेझ हाेइन ।" बालकको आवाज सुनियो ।
"चोखोनितो गरी फूलपाती विसर्जन गर्ने हतारो भक्तलाई पनि हुन्छ । आफू एक्लैले नसके अरूलाई बोकाउनु पनि पर्छ ।"
पालेको यस्तो कथन सुन्नासाथ बालकले भन्यो; "अरूको हातबाट फूलपाती बिसर्जन गर्ने चाहना भक्तलाई हुन्न । आफैं डट्ने र खट्ने अभीष्ट हुन्छ ।"
पालेका परेला भिजेको देखेर बालकले थप्याे; "यस नाबालकले कसको पिँडालुबारी फाँडेकाे थियोे र ? मलाई लागेको घाउ संसारलाई देखाउन चाहन्छु ।"
पालेले सुस्तरी थप्याे; "याे शक्तिकाे अहङ्कारले बनाएको घाउ हाे; निकाे हुन युगाैं लाग्छ ।"
२०७९-०८-२३ सिद्धार्थटाेल, उदयपुर । अहिले- राजविराज, सप्तरी ।
सन्दर्भ- विश्व अपाङ्ग दिवस सप्ताह ।
लघुकथा- सूत्र
#अक्षान्त
विद्यालय पढेर आउनासाथ झाेला फ्यात्त फ्याकेर फनफनिँदै रमेश भित्र पस्यो ।
"म त्यसलाई गतिलो पाठ नपढाईकन छाड्दिनँ ।"
एक्कासी रमेशकाे क्राेध आकासिँदा आमाको मुटु ढुकढुक भयाे ।
"काेसँग महाभारत मच्चाएर आइस् ?" छाेराले कसैकाे बिगार गरेको महसुसले मनमा डर पसे पनि स्वरमा भने क्राेध देखाउनुभयाे आमाले ।
"भकुन्डाे खेल्न नसक्ने खाेरन्डे भन्यो श्यामेले ।" आफ्नो एउटा छाेटाे खुट्टो हेर्दै बाेल्याे रमेश ।
"रिसले गरे स्वीकार ठहरिन्छ; रिस भगाए अस्वीकार मानिन्छ । चित्त दुखाउने हैन; बुझाउने गरे फाइदा मिल्छ ।" आमाले मन शान्त बनाई आदर्श मिसाएकाे यथार्थ अोकल्दै थप्नुभयो; "जसले जे देख्याे त्यही बाेल्याे ।"
"प्रष्ट कारणबिना म कसरी शान्त हाेऊँ ?"
रमेशकाे सवालकाे जवाफमा आमाको स्वर सुनियो; "बदला लिए सानाे हाेइन्छ; आफू बदलिए ठूलाे बनिन्छ ।"
२०७९-०८-१९ सिद्धार्थटाेल, उदयपुर ।
सन्दर्भ- महिला तथा अपांग सामाजिक हिंसा
लघुकथा- विषालु साेच
-नन्दलाल आचार्य
"तँ पशुका लागि म पशु नै बन्छु । अब तँ पनि धर्तीमा रहँदैनस् ।" निष्पट्ट अँध्यारामा आक्राेश भरिएको स्वर सुनिँदै थियोे ।
सर्वत्र निर्जनता छाएको थियोे । निकै पर स्याल राेइरहेका थिए । ठीक विपरीत दिशामा जाेगी नली खुट्टाे बजाएर भूत भगाइरहेका थिए ।
एउटा हातमा पानीको लाेहाेटा र अर्को हातमा सन्ठीकाे राँकाे बाेकेर डरलाई काखीमुनि दबाउँदै पाइखाना गर्न म खाेला किनार पुग्नै लाग्दा अर्को स्वर पनि सुनियो; "छिटो मार्नू । म मर्न लायकको पशु हुँ ।"
हत्तपत्त कामबाट निवृत्त भएर म त्यहाँ पुगेँ । राँकाेकाे उज्यालोमा हातमा खुकुरी उज्याएर अमृतेकाे गर्दन दबाइरहेकाे हबल्दार दाइ देखिए । अमृते भने छुटकाराकाे प्रयासै नगरी आँखा चिम्लेर काटिन तयार थियोे ।
आफ्नो मुटुलाई शान्तवना दिँदै मैले दाइको हातबाट खुकुरी खाेसेँ । सामान्य बलमै उनले दिए र राेइरहे । म कारण साेध्ने दाउमा थिए ।
उनलेे अगाडिको अँध्याराेतिर देखाउँदै भने; "यस पशुले मेरी बहिनीलाई जड बनाएछ ।"
प्रतिमा बगरकाे ढुङ्गाे लडेझैं लडेकी थिइन् । मलाई मनकाे आँधीले बगाइरहेकाे थियोे ।
अमृते भन्दै थियोे; "हाम्रो भावनात्मक प्रेमले हिजो एक दशक पार गर्याे । बिबाहमा परिणत गराैं भन्दा म लाटीकाे जीवन हुन्न भनिन् ।"
अमृते भक्कानियाे । मैले उसको पिठ्युँ थुमथुम्याएँ । उसले थप्याे; "हामीले नश्वर धर्तीबाट बिदा लिने निर्णय गर्याैं । उनको विष सक्कली तर मेरो भने नक्कली परेछ ।"
२०७९-०८-१७ सिर्जनाकुटी, सिरहा
लघुकथा- प्रतिनिधि
#नन्दलाल_आचार्य
केके न भेटिने पर्याे भनेर मत खसाल्दा उत्साहित देखिएका थिए कछुवा बाजे । धमाधम मत परिणाम आउन थालेपछि गजधम्म पर्न थालेका थिए ।
परिस्थिति विपरीत देखेर काेइलीले साेधी; "बाजे, आफूले भाेट दिएकै उम्मेदवारले भारी मतले विजयी हुँदा पनि तपाईंको मनमा किन आैंसी नै रहेको ?"
'मनको बह कसैलाई नकह' भन्ठान्दै कछुवाले कुरा बङ्ग्याएर अन्यत्र लगे । काेइलीले पनि कुराे साेझ्याउँदै थपी; "उत्तिखेर स्यालजस्तो ऊर्जावान् युवा अर्को छैन भनेर उसैलाई भाेट दिन हामीलाई समेत उक्साउनुभयो । अहिले उसैले जितेपछि पनि मन खुम्च्याएर हुन्छ त बाजे ?"
"ढाडे बिरालो भ्रष्टाचारी हाे । कुकुर दुराचारी हाे । काग जनअपेक्षालाई सम्बाेधन गर्नै नसक्ने प्राणी हाे । अनि वाध्य भएर मैले स्याललाई नै राेजाैं भनेको हाे । कुरा बुझ न नानी !" आफ्नो निर्णयलाई सही सावित गर्दै कछुवाले मनको गथासो सुनाए ।
मुख खाेल्न काेइलीले आँ मात्रै के गरेकी थिई
कछुवालेे नै थपे; "अरुलाई भाेट दिँदा जनतालाई प्रत्यक्ष धाेका हुन्थ्यो । स्याललाई भाेट दिएर राष्ट्रलाई नै पराेक्ष धाेका भयो ।"
"कसरी ?"
काेइलीकाे झटपटे सवालकाे जवाफमा उनले काेइलीको कानमा फुसफुसाए; "संसदमा विदेशी एजेन्टकाे सङ्ख्या घना भयो । अब देशमा विदेशी चलखेल तीव्रतर रूपमा बढ्ने भयो ।"
२०७९-०८-०७ सिद्धार्थटाेल, उदयपुर । हाल- सि
लघुकथा- रिस
#नन्दलाल_आचार्य
"यही पाराले तँ काल पर्खन सक्तिनस् ।" सीतेकाे बानी नियालेर मैले मन खाेलेँ ।
सीतेले मेरो मुखैमा जवाफ फर्काई; "तँजस्ताे डुँडे र खाेरण्डे म बन्दै बन्दिनँ ।"
म निरुत्तर भएँ । ऊ अझ उत्साहित भई । परिस्थितिले वातावरण सन्नाटामय बनायो । वास्तवमा उसले भनेजस्तै म थिएँ । त्यसैले सुन्नासाथ पहिले मनमा बिझ्याे । बिस्तारै सत्य अनुभूत गरेँ । मनको क्राेध भगाउन सफल भएँ ।
एक समय खतराबाट बँचेकाे थिएँ । खतरा पुनरावृत्ति हुनबाट बच्न सीतेले दिव्य ज्ञान दिएको सम्झेँ । अचेल ऊ अचाक्ली फन्कन थालेकी थिई । उसलाई नै सम्झाउन मैले कालकाे प्रसङ्ग झिकेको थिएँ ।
सत्यलाई पचाउन म लामाे श्वासप्रश्वासमा व्यस्त भएँ । त्यसैबेला उसले भनी; "मेरा कुरा मन नपरे माफ गर् है ।"
"मलाई झन्डै खायो तर तँलाई नखाओस् भनेर सम्झाएको ।" मेरा कुरा सुन्नासाथ उसले प्रश्न तेर्साई; "कसले ?"
मेरो उत्तर थियो; "रिसले ।"
२०७९-०६-२२ हाल- रुपनगर, सप्तरी ।
लघुकथा- थाेक बिक्रेता
#नन्दलाल_आचार्य
"जे कुरामा पनि छैन/हैन, केमा चाहिँ हाे/छ भन्नुहुन्छ ?"
गफैगफमा मैले साेधेकाे सवालले लक्ष्मीकान्त शब्दहीन भएका थिए । मेराे एकाेहाेराे जिद्दीपन थियोे- "हामीले पक्रेको पेसाभित्र डुब्नुपर्छ । पाखापाखा उत्रने अधिकार कसैलाई छैन ।"
"जीविकोपार्जनका लागि पेसा अठ्याउने हाे । आफूले राेजेकाे काममा भने डुबुल्की लगाउने हाे ।" लक्ष्मीकान्तकाे यस्तो अडान थियोे ।
उनी र म शिक्षण पेसामा आवद्ध थियौं । म लेख्थें पनि । उनी भने पढ्थे मात्रै । म आफ्नै बलबुताकाे सिर्जनाले विद्यार्थीकाे ध्यानाकर्षण गर्थें । उनी भने अरूका सिर्जना सापटी लिन्थे र काम चलाउँथे । लेख्ने कुरा मेरा लागि रुचिकाे विषय थियोे, उनका लागि झमेलाकाे ।
सिर्जनात्मक विधाकाे सिद्धान्त बुझेकाे मान्छे भन्ने सम्झेर मैले भनेँ; "आफूले उपयोग गर्ने कुरा सापटी लिनु साहुले आसामीसँग उल्टै ऋण माग्नु बराबर हाे ।"
"भए जति सबै जना नेता भए जनता काे हुने ?"
उनको कटाक्ष सुनेर मैले पनि फ्याट्टै भनेँ; "भाषासाहित्यकाे थाेकविक्रेताकाे लाइसेन्स लिएपछि त्यसकाे बढावा नगरेर ढाकछोप गरे कमजोरी कसकाे ?"
२०७९-०७-१० सिद्धार्थटाेल, उदयपुर । अहिले- सुन्दरहरैचा, प्रतिभा मार्ग, खाेर्साने, माेरङ ।
सन्दर्भ– छठपर्व
लघुकथा– सवाल
#नन्दलाल_आचार्य
‘भाष्करजी, खुशी हुनुहुन्छ नि ?’
मेरो प्रश्न सुन्नासाथ उनले मुस्कुराउँदै भने; ‘शिक्षक भएको नाताले तिमी गुणकारी विद्यार्थीलाई मन पराउँछौ; पराउँदैनौ ?’
निश्चय नै जिज्ञासु फेला परे म आनन्दको महासागरमा डुबुल्की लगाउँछु । उनको प्रतिप्रश्नले उनी हामी भक्तजनको भक्तिभावबाट सन्तुष्ट छन् भन्ने बुझेँ ।
‘तर म हजुरबाट थोरै रिसाएको छु ।’ मैले डराउँदै हिम्मतले गुनासो पोखेँ ।
‘यत्रो ब्रह्माण्डको भरणपोषण गर्छु । चराचरको प्राण बनेर रहेको छु । मेरो अनुकूल हिँडे म अमृत हुँ । प्रतिकूल गए विष हुँ । आधा शताब्दी उमेर खाएर पनि त्यत्ति ज्ञान छैन ?’ उनले मेरो सातो लिए । म भयले थरथरी काँप्न थालेँ ।
‘भन, मन खोलेर भन ।’ केही बेरपछि उनले नै नम्र भएर भने ।
‘प्रभु, पोहर साल खाएको प्रसादले पखाला लागेर झण्डै सिद्धिएँ ।’
मेरो गुनासो सुन्नासाथ उनले कारण सोधिहाले । मैले हिच्किचाउँदै थपेँ; ‘उदाउँदो हजुरलाई फलफूल मात्र चढाउने/देखाउने र अस्ताउँदो हजुरलाई पकाएको ताजा प्रसाद मात्रै चढाउने/देखाउने गरी नियम संशोधन गर्न मिल्दैन, प्रभु ?’
२०७९–०७–१३ सिद्धार्थटोल, उदयपुर । हाल– रूपनगर, सप्तरी ।
लघुकथा- चोरज्वाइँ
#नन्दलाल_आचार्य
'लौन वित्यास भयो हजुर । मेरो त सर्वस्व गुम्यो ।' काकी छाती पिटीपिटी रुन थालिन् । हारगुहारको याचना गरिरहिन् ।
अर्को छिमेकी पनि उसै गरी रुनकराउन थाल्यो । पल्लाघरे पनि कहालिँदै आइपुगिन् ।
'मेरो छोरो गायव भयो । कहाँ गयो ? कसले फकाएर लग्यो ?' मेनका समेत कराउँदै आइन् ।
तुरुन्तै मानिसहरु भेला भए । कुरा नबुझ्नेहरूले पनि रुवावासी देखेर आँखा रसिला पारे । नाना तर्कवितर्क चले । भारतबाट बच्चाचोर नेपालमा फैलिएको खबर सुनेसुनाए । अन्त्यमा त्यस गाउँका सात बच्चा भारतका ठूला अस्पतालमा पुर्याएको अनुमान गरियो र खोजीमा केही मानिसहरू नाकातिर दगुरे ।
माहोल दर्दनाक भइरहेको बेला एकाएक बच्चाहरू आइपुगे । उनीहरू अमलाको खोजीमा वन गएका रहेछन् । तीमध्ये मेनका पुत्र आइपुगेन । फेरि आशङ्का जिउँदो भएर आयो ।
रुवावासी र आशङ्का घना हुँदै जाँदा बाइकको आवाज आयो । भीड नजिक रोकियो । चालकसँगै अमलाको पोकोसहित मेनकापुत्र पनि उत्रियो । मेनका खुशीले पागल भई ।
'बच्चाचोरको हातबाट मेरो छोरो फुत्कियो ।' मेनकाको आवाज सुन्नासाथ भीड आगन्तुकमाथि खनियो ।
'म बच्चाचोर होइन । म पाहुना हुँ ।' आगन्तुकले प्रतिरक्षात्मक स्थितिमा पुकारा गर्यो । भीडले सुनेन । उसलाई मरणासन्न पारियो ।
उसको कोटसर्ट च्यातचुत पारियो । वीरवहादुरको हातमा समेत एक टुक्रा पर्यो । उसले नियाल्यो र मनमनै भन्यो- यो कपडा त मैले नै विदेशबाट मगाएको हुँ ।
आँशु पुछ्नका लागि आगन्तुकले शिरबाट हेलमेट हटायो । आक्रोसित भीड एकाएक फ्रिज भयो । वीरवहादुर चिच्याउन पुग्यो- 'हरे शिव ! महिना दिन अघि गोडा धोएर छोरी दिएको ज्वाइँको हुर्मत लिइएछ ।
2079-05-28 सिरहा ।
लघुकथा- भोजखर्च
#नन्दलाल_आचार्य
"यो इन्द्रेले पूरै बसबिट्टी समुदायको इज्जत माटोमा मिलायो ।" धनवन्तरी काकाले मनको कालो सडकमा छरे ।
काकाका कुरामा तबैतारे गर्दै महिनारायणले थपे; "यो इन्द्रे नेता भयो । युवानेताले क्रान्तिकारी काम गरेको रे ।"
इन्द्रेले गाउँ भाँडेको, आफूले आजसम्म मरौटी भोज गलगिद्ध घिचेर अरूलाई पैँचो फर्काउने बेलामा बन्द अभियान चलाएको, समग्रमा मतदाताको मतको अपमान गरेको भनेर उसविरुद्ध अभियान नै चल्यो । जताततै इन्द्रे विरोधी माहोल बन्यो । फलत: बसबिट्टी गाउँमा मरौटी भोज पूर्णत: बन्द भयो ।
वडाध्यक्षको नाताले नभई गाउँलेको नाताले इन्द्रेले एक भेलाको आयोजना गर्यो । रिसाएकाहरू कोही आएनन् । सोझासीधाहरू मात्र भएको भेलामा इन्द्रेले आफ्ना हजुरबाआमाको हातबाट बसबिट्टी गाउँलाई दुइटा एम्बुलेन्स हस्तातरण गरायो । त्यसलगतै लुकेर कुरा सुनिरहेका सबै जना सम्मुखमा आए ।
आफ्नो सम्बोधनमा इन्द्रेले भन्यो; "बाँच्दै आफ्नो हातले दान गरे समाजले पाउँछ भनेर हजुरबाआमाले बसबिट्टी समाजले स्मरण गर्छ भन्दै एम्बुलेन्स उपहार दिनुभएको हो । अब हरेक घरबाट मरौटी भोजखर्चलाई समाज रूपान्तरणमा परिणत गरौँ ।"
परिवर्तन आफैँबाट शुरु गर्नुपर्छ भन्ने सिद्धान्त व्यवहारमा लागू गरेको ठाने गाउँलेले । इन्द्रेको समर्थनमा सबैले ताली बजाए ।
2079-05-20 सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- कात्रो
#नन्दलाल_आचार्य
'भो, अब मलाई केही चाहिन्न ?' आफ्नो अगाडि थुपारेका अनेक थरीका कपडा नियालेर नब्बे हिउँद पचाएका बाले छोरालाई स्पष्टताका साथ भने ।
यत्रो भाडा पिटाएर बा भेट्न विदेशबाट आएको साठी कटेको छोराको दम्भ चकनाचुर भयो ।
'यत्रा सामानमा आफ्नो मनले खाएको लिनैपर्छ ।' बुहारीको अटल विचार सुनियो ।
अनुभूतिले मात्रै पनि बा असिनपसिन हुँदै आफ्नो खस्कँदो शारीरिक अवस्था नियाल्न थाले ।
एक्लोपनको अनुभूति गर्दै बाले वास्तविकताको खुलासा गरे; 'सास छउँजेलका कपडा मसँग नै पर्याप्त छन् तर सकिएपछिको लागि एउटा पनि छैनन् ।'
2079-04-22 सिद्धार्थटोल, उदयपुर । हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- दृश्य-अदृश्य
#नन्दलाल_आचार्य
हिजो स्कूलबाट घर फर्कँदा देखेको दृश्यले म हैरानीमा परेँ ।
एक बाँदर आफ्नो मृत र कुहुन लागेको बच्चो टुलुटुलु हेर्दै थियो । त्यसलाई झिँगाले कुटुकुटु खाँदै थियो । झिँगालाई खान भ्यागुतो लम्किँदै थियो । सर्पले भ्यागुतोलाई निल्ने प्रयासमा थियो । न्याउरी मुसो समेत सर्पलाई आहारा बनाउने दाउमा थियो ।
त्यसबेला आकासमा चिल फनफनी घुमिरहेको थियो । ऊ धरतीमा आँखा गाडिरहेको थियो ।
हेर्दाहेर्दै मासु खाएर झिँगो अघायो । उड्न लाग्दा भ्यागुतोले कप्लक्कै पार्यो । तत्कालै भ्यागुतालाई सर्पले सुलुत्तै निल्यो । फर्किन लाग्दा न्याउरी मुसाले सर्पलाई आफ्नो आहारा बनायो । तत्क्षण चिलले झम्ट्यो र न्याउरी मुसालाई पञ्जाले च्यापेर उड्यो । हेर्दाहेदै चिल अदृश्य भयो ।
2079-03-22 सिद्धार्थटोल, उदयपुर । हा
लघुकथा- चिर्कटो
#नन्दलाल_आचार्य
"अनुशासन मानव मात्रमा नभई नहुने नितान्त आवश्यक गुण हो ।" चिर्कटोको सिरानमा यस्तो लेखेको थियो ।
प्रहरीहरू भीड नियन्त्रण गरिरहेका थिए । मानवसागर ओइरिएको थियो । ससानो झुन्ड बनाएर मानिसहरू नानाथरीका आशङ्का गरिरहेका थिए ।
म भने चिर्कटोमै ध्यान दिइरहेको थिएँ । लेखिएको थियो- म पनि बोर्डिङकै भए पनि टिचर थिएँ । कुन ठीक र कुन बेठीक छुट्याउन सक्थेँ । वाध्यतामा मैले निर्णय लिएँ । यत्तिखेर मलाई यही काम गर्नु सही लाग्यो ।
"तँ चिर्कटोमा किन हराको ? वास्तविक संसारमा आइज न । चोरले कहिल्यै आफूलाई चोर ठान्दैन ।" काकाले मतिर हेर्दै भने ।
म अरू माहोललाई वेवास्ता गर्दै चिर्कटोमै ध्यान दिन थालेँ- घरीघरीको घरेलु टोकसो र विदेसिएको पतिको घृणित व्यवहारले मलाई तीन वर्षे छोरालाई माया मार्न सक्षम बनायो । म सही पात्र थिएँ । कुपात्रसँग हात मिलाउन चाहिनँ । म दोष कसैलाई दिन्न । अविवेकको राज्यमा अविवेकले युद्ध गर्न चाहिनँ । यस काण्डमा आफ्नैलाई मुछेर मलाई राहत हुन्न । तसर्थ यो स्वविवेकको खेती हो ।
चिर्कटो पढी सिद्धयाएर मुन्टो उठाएर हेरेँ- अझै शान्ता म्यामको शरीर आफ्नै सयनकक्षमा आफ्नै सारीको बलमा तुर्लुङ्ग झुन्डिरहेको थियो ।
2079/03/21 उदयपुर । हाल- सिरहा ।
लघुकथा- मच्छडको टीको
#नन्दलाल_आचार्य
उहाँको प्रवेश हुनासाथ विद्यार्थीहरू गलल हाँसे । गम्भीर मुद्रामा सिकुटे विद्यार्थीले चाहिँ भन्यो; "मान्छे टीका लगाउँछन् राम्रो हुन । तपाई भने तमासा देखाउन लगाउनु हुँदो रहेछ ।"
पढाउन गएका उनी वाल्ल परे । एक शब्द पनि नबोलीकन उनले कटाक्षपूर्ण वाणी सुन्नुपर्यो । उनी टेक्निकल समूहका कक्षा नौका नयाँ विद्यार्थीलाई पढाउन गएका थिए । चारै दिशाका थरीथरीको परिवेशका विद्यार्थी जम्मा भएका थिए । विद्यार्थीहरूको आनीबानी, विचार र भावनाबाट उनी विल्कुलै अपरिचित थिए ।
उनले सोचेका थिए- नयाँ विद्यार्थी सामु उभिएर आफ्नो पुरानो अनुभव फलाकूँला । उनीहरूको नवीन सोच सुनूँला । पुरानो रथमा नयाँ यात्रु चढाएर सिकाइको यात्रा रमाइलोसाथ गरौँला ।
तर पहिलो पाइलामै उनका पाइतालामा सियोले बेस्कन घोच्न पुग्यो । वाक्कदिक्क लागेको मुडमा अपरिचित विद्यार्थीको त्यस्तो बोलीले उनको रिसको पारो ह्वात्तै बढ्यो । ती विद्यार्थीलाई नचपाई स्वात्तै निलूँ जस्तो लाग्यो ।
एक्कै क्षणमा उनले मनलाई थुम्थुम्याए । आफ्नो कुनै कमजोरी भयो कि भनी घोरिए । उनले कुनै कामै गरेका थिएनन् तसर्थ कुनै कमजोरी पत्ता लगाउनै सकेनन् ।
"माफ गर्नुस् । हजुरहरू हाँस्नु र मलाई तमासा देखाउने व्यक्ति भन्नुको आशय बुझिन ।" उनी एकाएक पग्लिएर तरल बने ।
"कृपया आफ्नो अनुहार झ्यालको शिशामा राम्ररी नियाल्नुस् ।" उनै सिकुटे विद्यार्थीले नम्र बोली निकाले ।
उनको दाहिने हात थियो तर चल्दैनथ्यो । मच्छड देब्रे हातमा बसेछ । त्यसलाई मार्न निधारको प्रयोग गर्दा मरेर निधारमै पो टाँसिएको रहेछ ।
2079-03-19 उदयपुर । हाल- सिरहा ।
लघुकथा- खुट्टा
#नन्दलाल_आचार्य
"हमर स्कूलके अहाँ हेडमास्टर छियै । दु महिनसे अहाँ स्कूल नई जाक तलबभत्ता पचारहल छियै । ई अहाँके ठिक लगैय ?" आठ/ दस जनाको समूहले हेडमास्टरको घरआँगनमा पुगेर मैथिली भाषामा यसो भने ।
उनीहरू दुई महिनादेखि स्कुल नटेकीकन घरमै बसीबसी तलबभताता खाएको आरोप लगाए हेडमास्टरलाई । हेडमास्टरको घर सहरमा थियो । उनलाई भेटेर रोष प्रकट गर्न नै गाउँलेहरू सहर पसेका थिए ।
गाउँलेहरूले मनमा लागेका सारा कुरा छादे । भ्रष्टाचार गरेर सहरमा महल ठड्याउँदा पनि आफूहरू केही नबोलेको बताए । तर स्कूलै जान छाडेपछि वाध्य भएर घर घेर्न आएको विवशता पोखे ।
गाउँलेहरूले उखपात मच्चाएपछि हेडमास्टर आफ्ना खुट्टा नियाल्दै घरबाहिर आए । चुपचाप उनले चारैतिर नजर दौडाए । सोझा गाउँलेहरू हिउँले सूर्य भेटेझैँ हुँदै गए । तर उनीहरूले हेडमास्टरले घरीघरी आफ्ना खुट्टा नियालेको पत्तै पाएनन् ।
हेडमास्टरले जबाफ नदिई नहुने भयो ।
स्कूल टेके खुट्टा काट्ने कुरा गाउँलेहरूले सुनाएको सम्झना आयो हेडमास्टरलाई । जानीजानी लङ्गडो बन्ने मन भएन उनलाई ।
उनले विनम्रतापूर्वक यिनै कुरा समेट्दै मातृभाषा मैथिलीमा भने; "सभ घरगौवा मिलक हमर टाङ तकाटैके घोषणा कर्ने छै । तब हम जाइनजाइनक कथिला नेङ्रा बनैला स्कुल जियै त ?"
2079/03/16 राजविराज नगरपालिका सप्तरी
लघुकथा- कसिङ्गर
-नन्दलाल आचार्य
'सबै अँटाए तर म मात्र अँटाइनँ । मैले त्यस्तो के भूल गरेँ, प्रिय ?' सर्मिला बस्नेतको प्रश्नसूचक म्यासेज देखेर अजय बिराजी भुतुक्क भयो ।
तुरुन्तै अर्को म्यासेज पढेर अजयको अनुहारमा चिटचिट पसिना आयो । लेखिएको थियो- तिम्रो किताबको ओजन नै म हुँ । मेरै बलले तिम्रो कलम कुदेको हो । महादेवबिनाको दक्षप्रजापतिको यज्ञ बिसफल भएजस्तै मबिनाको तिम्रो साहित्यिक महायज्ञ पनि बिफल हुन्छ । यत्ति जान्दाजान्दै पनि किन मूर्खता प्रकट गर्यो, प्रिय ?'
आफ्नो संस्मरण कृतिमा सबै कुरा लेखेर पनि सर्मिलाको 'स' लेख्न छाडेकोमा पछुताउँदा पछुताउँदै म्यासेजको घण्टी टिङ्ग बज्यो- अजय, तिमी मधेसबाट र म पहाडबाट राजनीतिको प्रचारयुद्धमा थियौँ । रहँदाबस्दा मन मिल्यो । हामी आफूखुशी एक भयौ ? तिम्रै एक इशारामा म नाच्दै तिम्रो काखमा बस्नपुगेँ । छावाजस्ता दुई पुत्ररत्न मैले तिम्रो जिम्मामा छाडेर म रित्तो हात अलप भएँ । मैले तिम्रो जीवनसँग टाँसिन छाडिदिएँ । मन फाटेकाले जोड्न सकिनँ । कारणको मुख थुन्न छाडी तिमी आफ्नो विगतबाट मलाई नै मेट्न खोज्छौ ?
दुई सन्तान हुँदा पनि समाजले पहाडबाट ---- खोज्न तराई झरेकी भनेर सर्मिलालाई कटुलाञ्छना लगाइरह्यो । अजयलाई मोज गरिहालिस्, लात मारिदे भनिरह्यो । सुरुमा प्रतिकार गरे पनि पछिपछि अजयले स्विकार गर्न थाल्यो ।
फलत: साराको कसिङ्गर हुन मन्जुर भयो सर्मिलालाई तर अजयको भएन ।
2079-03-14 सिद्धार्थटोल, उदयपुर । हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा - बुबु
#नन्दलाल_आचार्य
'मामूका त दुईटा, त्यसका त कति हो कति !' दूध चुसिरहेको छोराले रुकेर मुखबाट आवाज निकाल्यो । आमा चाहिँ छक्क परिन् । चारैतिर नजर घुमाइन् । एउटी सुगुर्नी र उसका बच्चा बाहेक अर्थोक केही जीवित प्राणी देखिनन् ।
दूध चुस्न छाडेर छोरो खेल्न दौडियो । तुरुन्तै फर्केर आयो र भन्न थाल्यो; 'मामूका आठ वटा बुबु हुनुपर्ने । मलाई दुईटा मात्रै दिनुहुन्छ । अरू खोई ?'
.
आमा निरुत्तर मुस्कुराइरहिन् । उसले थप्दै जिद्दी गरिरह्यो; 'हाम्रो घर छेउछाउ आउने पीआईजी पिगका चारटा छोरा छन् । सबैले मिलेर बुबु खान्छन् । म भने एक्लै छु । अरु बुबु र धेरै छोरा ल्याउनुस् मामू मेरा लागि । कहाँ लुकाउनुभएको छ ?'
छोराको अबोध प्रश्नसँगै उसको उग्ररूप देखेर उनी निशब्द भइरहिन् ।
2079-03-13 अक्षरयात्रा प्रकाशन उदयपुर
सन्दर्भ- असार सात गते पर्ने सातौँ अन्तर्राष्ट्रिय योग दिवस 2079
______
लघुकथा- योग
#नन्दलाल_आचार्य
उसले आफ्नो स्वभाव विल्कुलै परिवर्तन गर्यो ।
परिवार र आफन्त छक्क परे ।
-विहान आठ बजे उठ्ने चार घण्टा पहिले नै उठ्न थाल्यो ।
-जतिखेर पायो त्यत्तिखेर जे पायो त्यही खाने मान्छे सूर्योदयभित्र मात्र सिमित खान थाल्यो ।
-जोसँग पनि विवादमा अग्रसर हुने मान्छे सिमित कुरा गरी विवाद स्वत: निर्मूल गर्न थाल्यो ।
-मासुजन्य परिकारमा सति जाने मान्छे कट्टर शाकाहारी भयो ।
-उपवास बस्नुलाई वाइयात ठान्ने मान्छे हप्ताको दुई दिन उपवास बसे गडेको रोग भाग्ने बताउन थाल्यो ।
कुरो बुझ्दै जाँदा पत्ता लाग्यो- ऊ विहानबेलुका दुईदुई घण्टाका दरसे योग गर्दो रहेछ ।
2079/03/06 हाल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- खुशी
-नन्दलाल आचार्य
'अब त खुशी छ्यौ होला नि नानी ?' भएको काम देखाउँदै मैले छोरी सामु प्रश्न राखेँ ।
'कोठामा किताब र समानहरू व्यवस्थित रूपमा राखेको चाहिँ राम्रो । त्यत्ति गह्रौँ खाट उचालेर उता लगी थेचारेको चाहिँ विल्कुलै नराम्रो ।' उनको मिश्रित जवाफले म हैरानीमा परेँ ।
खाट राखेर व्यवस्थित गर्दा अझ राम्रो देखिएको थियो । कुरुपताका सारा दृष्य लोप थिए । यी सब काम उनकै अनुसार भएको थियो । उनको अनुपस्थितमा भएको राम्रो कामबाट समेत उनमा सकारात्मक प्रभाव नपर्दा म दोधारमा परिरहेँ ।
'यत्रो खाट बोक्न र सामान मिलाउन मामूलाई जोत्नुभयो अनि म कसरी खुशी हुन सक्छु त !' यस पटक भने उनले असन्तोषको कारण स्पष्ट पारिन् ।
'हैन नानी, अरुले नै सारा काम गरे । म त कम्मरमा हात राखेर टुलुटुलु हेरिरहेँ मात्रै ।' उनकी मामूको यत्ति बोली सुन्नासाथ छोरीको अनुहारमा खुशी छचल्किन थाल्यो ।
2079-03-03 बेलका- 2, सिद्धार्थटोल, उदयपुर
लघुकथा– उपवास
#नन्दलाल_आचार्य
‘ए नानी, तिम्री महतारीलाई एउटा कुरा भनिदेऊ त !’ नरबहादुरको बोली सुनेर छोरीले प्याच्चै भनिदिई; ‘जे सुनाउनुछ, आफ्नी प्यारीलाई सुनाउनु क्या ! मलाई माध्यम किन बनाउन खोजेको ?
आफूले जन्माएकी र उम्रेर दुई पात मात्रै भएकी छोरीको कठोर बोलीले नरेको मनमा च्वास्स घोच्यो । गम खाँदाखाँदै ऊ रिसले धुँवा भयो । छोरीको मुख च्यातिदिने र गालामा स्पष्ट पञ्जा छाप बनाइदिने मन भयो । तर आफूले भर्खरै गरेको प्रतिज्ञा सम्झेर ऊ टक्क अडियो ।
‘कुरा त सुन । त्यसपछि जे गछ्यौ गर ।’ उसले अनुहारमा कृत्रिम हाँसो ल्याउँदै यत्ति भन्यो ।
‘महाभारत र रामायणका तानाबुना नबुनी एकोहोरो सुनाउनुस् । प्रश्न नसोध्नुस् । चुपचाप आफ्नो थान्कामा थन्किनुस् । किनभने मैले हमवर्क गर्नुृछ । नत्र भोलि स्कुलमा हेन बन्नुपर्छ ।’ छोरीले सर्तसहितको फेहरिस्त प्रस्तुत गरिन् ।
‘मैले २०७९ असार महिनामा नौ दिन २४ घण्टे उपवास र आंशिक मौनधारण गर्ने निर्णय लिएको छु । हरेक शुक्रबार र मंगलबार मेरा लागि खाना नपकाउनू । सम्झी राख, असार ३, ५, १०, १२, १७, १९, २४, २६ र ३१ गते ।’ उस्तै फेहरिस्त सुनाएर नरे काममा लाग्यो ।’
बेलुका पत्नीको बोली सुनेर नरेको मुख बन्द भएको अझै खुलेको छैन । बोली थियो; ‘महंगीमा खर्च घटा भन्थ्यौ । मैले नसके पछि लोभले आफ्नै शरीर सुकाउन थाल्यौ हैन । अहिले त त्यागीले हार्ने र भोगी जित्ने समय हो । खै, कुरा बुझेको ?’
२०७९÷०३÷०२ सिर्जनाकुटी, सिरहा । nandalalacharya@gmail.com
लघुकथा- मरौटी भोज
#नन्दलाल_आचार्य
बडो प्रसन्न चित्तमा दस जनाको समूह आएर भन्यो; "सर, भोरसे भुकले छियै । हमसभ छुट्टी मागैला आएल छी ।"
दुई बजेसम्म सबै जना भोकै रहेको कुराले सुनेर हामी शिक्षकको मगज हल्लन थाल्यो ।
"तिमेर्को गाउँमा भोक हडताल छ र ?" प्रअले सहज रुपमा सोधे । सबै जसोले मुन्टो हल्लाएर 'छैन' भन्ने सङ्केत दिए । प्रअ सोचमा डुब्न थाले । दसै जना भोकै छन् वा ढाँटेका हुन् भनेर स्टाप नर्स म्यामलाई जाँच गर्न लगाए । उनको मौखिक रिपोर्ट अनुसार विद्यार्थीले विहानदेखि पानी बाहेक अन्न नखाएको पुष्टि भयो ।
विद्यार्थीहरू कारण खोलिरहेका थिएनन् । हामी शिक्षकहरूले रहस्य नबुझेर नाना थरीका आशङ्का मात्रै गरिरहेका थियौँ ।
त्यतिकैमा विद्यार्थीकै गाउँमा घर भएका नरेश सर आएर सबैलाई चकित तुल्याउने रहस्यको ढोका खोले । भने- यी केटाहरूको गाउँको मडर महाजन मरेको छ । त्यसकै विशाल भोज छ । मैले पनि सघाउन नपुगी भएको छैन ।"
2079/03/02 अक्षरयात्रा प्रकाशन उदयपुर अचेल- सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- बेखुशी
#नन्दलाल_आचार्य
"म खुशी भए जगतै खुशी हुन्छ । मेरो मनमा ध्वाँसो लागे सर्वत्र आँधिबेहरी आउँछ ।" पल्लो कोठामा गृहमन्त्रीजीको मौखिक वाणी गुन्जिरहेको थियो । झ्यालको चेपबाट चियाउँदा गृहमन्त्रीको सामुमा जेठी छोरी टुलुटुलु हेरिरहेकी थिइन् ।
म उच्च रक्तचाप, मुटु र डाइबिटिजको रोगी थिएँ । खानेकुरामा हेक्का राख्ने गर्थेँ । विहानबेलुकै सबेरै खाना खान्थेँ । आफ्नो स्वास्थ्यको हेक्का राखेर काम गर्थेँ । त्यसमा मलाई गृहमन्त्रीजीले नै हरतरहले सघाइरहेकी थिइन् ।
केही दिनदेखि उनीसँग मनमैलो भएको थियो । नबोलीनबोली उनी अल्पअल्प सघाउँदै थिइन् । उनको बोलीले मेरो मन हल्लाइरहेको थियो ।
समयमा खाना खान बोलाइएन । आफैँ भान्सामा पसेँ । सदाको जस्तो थिएन खाना । चर्को, पिरो र चिल्लो तरकारी थियो । प्राण बचाउन चार गाँस टिपेर उठेँ ।
उनको कोठातिर हेरेँ । उनी अलप थिइन् । उनले छादेको आँधी मात्र यत्रतत्र सल्बलाइरहेको थियो ।
2079/02/30 सोमबार, सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- इमान
#नन्दलाल_आचार्य
"एक, दुई, तीन ------चालीस !" स्वाँस्वाँ र फ्याँफ्याँ गर्दै गजल नानी गन्दै थिइन् । किन गनेकी होलिन् भनेको त उठबस पो गरेकी रहिछन् ।
उनको अनुहारमा विस्मातका रेखाहरू एउटै थिएनन् । बदलामा निर्दोषको रङ भने चहकिलो थियो । उनलाई उठबस गराउने वा गर्न वाध्य पार्ने त्यहाँ कोही पनि मौजुद थिएन ।
"मामू, अब ढुक्क भएँ । अब कुनै टेन्सन छैन । इज्जत अफ्नै गोजीमा रहन्छ । सबैका सामु चौरीमा छर्न पर्दैन ।" उनले मनको खुशी मुखबाट ध्वनिका साथ बाहिर निकालिन् ।
"तिमीले उठबस गरेर के तमासा गरेकी ?" मेरो प्रश्न भुईँमा बिलाउनासाथ उनको आवाज सुनियो; "इमान्दारी देखाएकी ।"
कुरो कोट्याउँदै जाँदा बुझियो- स्कूलमा ढिलो जाँदा सरमिसले उठबस गराउँदा रहेछन् । सबैको सामु गर्दा इज्जत जाने हुँदा एकान्तमै उठबस गरेकी रहिछन् । उनी बोलेको गर्ने र गरेको बोल्ने विद्यार्थी भनी चिनिदिरहिछन् ।
किनभने त्यस दिन उनलाई स्कुल जान ढिलो भइसकेको थियो ।
2079/02/23 सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
(अनुभव- भोगेको र अनुभूत गरेको कुरा लेख्दाको मज्जा अर्कै हुँदो रहेछ ।)
लघुकथा- इख
- नन्दलाल आचार्य
कथी भेलै, कथी भेलै भन्दै बुथरको आँगनमा मानिसहरू भेला हुँदा थिए । आँगनको बीच भागमा बुथरको रक्तमुच्छेल लास ढलिरहेको थियो । नजिकै रगतले लतमतिएको बञ्चरो तेर्सिरहेको थियो ।
"हमर पोतापोतीके पठा दे लेकिन तु नई या । तुँ एबही त हमर गौवाँसभ नई एतै ।" ससुरा बुथरले शान्तिदेवीलाई ठाडै भने ।
बुथरले कान्छो छोराको विवाह विराटनगरमा गर्ने भएका थिए । विवाहको सम्पूर्ण चाँजोपाँजो मिलाइसकेको थियो । उनीहरूले छोराछोरीलाई बिहेमा पठाउन तर आफू भने नआउन भनिरहेका थिए शान्तिदेवीलाई । बेइज्जतको भारी बोकेको कारण शान्तिदेवी आउँदा गाउँलेहरू नआउने बताइरहेका थिए ।
बुथर दम्पतीले थोरै अंश दिएर छुट्याइदिएका थिए रामेश्वर र शान्तिदेवीलाई । उनीहरूले विवाहमा पाएको दाइजो पनि सासूससुराले नै लिएका थिए । यसबाट चित्त दुखेको थियो
रामेश्वर र शान्तिदेवीको ।
यी दुबै पक्ष एकापसका विरोधी बनेका थिए । एकले अर्काको खुट्टा तानातानको खेल खेलिरहेका थिए ।
रामेश्वर धन आर्जनमा मलेसिया पुगेका थिए । यता शान्तिदेवी सासूससुरालाई शोषकको उपमा भिराउँथिन् । उता सासूससुरा भने दिनदिनै सुत्ने लोग्ने फेर्ने आइमाईले भन्थे शान्तिदेवीलाई । कुलको इज्जत लिलाम गर्ने भई भन्थे उनीहरू ।
फत्तुरको दोषारोपणले शान्तिदेवी भित्रभित्रै जलिरहेकी थिइन् । गुहुमुत गरेर हुर्काएको देवर बेहुलो भएको हेर्ने मन थियो । जन्ती गएपछि मन खोलेर रत्यौली खेल्ने मन थियो । नयाँ देउरानीको निर्दोष र लज्जालु मुहार हेर्दै जिस्क्याउने मन थियो ।
"यी सबैबाट बन्चित हुनुपर्दाको रोष ससुरामाथि बज्रिएको हो कि ?" मानिसहरू आशङ्का व्यक्त गरिरहेका थिए ।
2079/02/20 सिर्जना कुटी, सिरहा ।
लघुकथा- सन्तुलन
-नन्दलाल आचार्य
पहिलो पटक रमेन्द्र ससुराल पुग्यो । पत्नीबाहेक अरू सबै अपरिचित थिए । स्वाभावैले ऊ लज्जालु थियो । परिचितसँग पनि बोलेरभन्दा सङ्केत गरेर व्यवहार गर्न रुचाउँथ्यो । सासू पनि ज्वाइँकै स्वभावकी थिइन् ।
सासूले बेलुकाको खानामा मन परेको चीज खानू भनेर अन्य कुराको अतिरिक्त दही, मोही र दूध तीनै चीज दिइन् । रमेन्द्रले दूध पियो । दही-मही छोएन । विहानको खानासँग अन्य कुराको अतिरिक्त दही, मोही र दूध नै दिइन् । उसले दही लियो मोही-दूध अलग्गै पन्छायो ।
दिउसोको खाजामा समेत सासूले तीनै चीज दोहोर्याइन् । रमेन्द्रले मोही मात्र लियो । अर्को दिन पनि उसै गर्यो । अब सासूले दिने खानामा थप यी कुरा अर्थात् विहान दही, दिउसो मोही र राती दूध दिन थालिन् ।
ससुरालबाट घर फिरेपछि पत्नी चाहिँले कारण सोधिन् । जबाफमा रमेन्द्रले भन्यो, " त्रिदोष (
बात, पित्त र कफ) लाई सन्तुलनमा राख्न ।
2078/02/18 सिर्जना कुटी, सिरहा ।
लघुकथा- दिगो सिकाइ
-नन्दलाल आचार्य
तालिमबाट फर्केपछि अमृत सरले कक्षामा पढाउनै छाड्नुभयो । अरू बेला पूरै घन्टी व्याख्यान दिने सर विद्याथीलाई नै पढ्न र पढाउन अनि सिक्न र सिकाउन लगाउन थाल्नुभयो । हामी अलमलिएका ठाउँमा बाटो खोल्दिनुहुन्थ्यो । नत्र मूकदर्शक बनी हाम्रै क्रियाकलापमा नजर गाड्नुहुन्थ्यो ।
एकदिन सरको परिवर्तित स्वभाबबाट वाक्कदिक्क लागेर मैले मुख खोलेँ; "सरको कुरा सुनेर हामी मन्त्रमुग्ध हुन्थ्यौँ । अहिले त हाम्रा काँचाकचिला कुरा सुनेर हजुर नै मख्ख पर्न थाल्नुभयो ।"
"सिक्ने विद्यार्थीले हो शिक्षकले होइन । आफ्नो सिकाइ विद्यार्थीले अभिव्यक्त गर्नुपर्छ शिक्षकले होइन ।" सरले भन्नुभयो ।
कुरा नबुझेर हामी निराश हुन लागेका थियौँ । विवसता बुझेर सरले हाम्रो मन बुझ्ने गरी भन्नुभयो; "तालिमले मलाई दिगो सिकाइको बाटो देखायो । सिकेको कुरा अरूलाई सिकाउँदा नब्बे प्रतिशत स्मरण हुने रहेछ । नवीन आइडिया फुर्ने रहेछ । त्यसैले मैले थोरै समय खर्चेर विद्यार्थीलाई नै धेरै समय दिएको हुँ ।"
2079/02/16 सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- सङ्कल्प
- नन्दलाल आचार्य
"म सृष्टिको शक्तिशाली मान्छे हुँ ।
म हर क्षणमा सुखी र खुशी रहन्छु ।
म सर्वदा शान्त र स्थिर हुन्छु ।
मेरो साथमा पूरै संसार छ ।
म हरपल स्वस्थ र तन्दुरस्त छु ।
मेरो घरपरिवार स्वर्ग तुल्य छ ।"
यस्तो आवाज सुन्नासाथ म ठिङ्ग उभिएँ । म मर्निङ वाकमा थिएँ । आवाज आइरहेको झ्यालतिर हेरेँ । अर्को आवाज सुन्न पाएँ; "चराचर जगत् र परिस्थितिप्रति हराभरा विहानीका लागि हार्दिक कृतज्ञता ज्ञापन गर्दछु ।"
अरू रोकिए अनेक कुरा सुन्नुपर्ला भन्ठानेर कसैले देख्ला कि भन्दै छलिँदै कुलेलम ठोकेँ । घुमफिर गरेर फर्कंदा तिनै सन्तरामसँग जम्काभेट भयो ।
उनले भने; "अघि रोकिनुभयो । एक शब्द बोल्नुभएन । त्यत्तिकै हिँडदिनुभयो ।"
मनमा जे भए म चुप रहेँ । मलाई अझ चुप गराउन उनले नै थपे; "मैले भट्याएको त्यो, अवचेतन मन उठाउने मन्त्र हो । बेलुका सुत्नु अघि र विहान उठे लगतै जप्नुपर्छ । निष्कृय मन जाग्छ र अनेक लाभ दिलाउँछ ।"
2079/02/11 सिर
लघुकथा- रक्तमुच्छेल व्यहोरा
- नन्दलाल आचार्य
"अरूको रगत, ----जिन्दावाद !"
"तिमीहरूको सरसफाइ, ----मुर्दावाद !"
"हामी हेरिरहन, -----सक्तैनाैँ !"
"वातावरण स्वच्छ राख्न --- पाउँदैनौ ।"
चारैतिरबाट एकाेहाेराे नारा लागिरहँदा मेरो एकाग्रता भङ्ग भयो ।
हेर्दाहेर्दै भाषण सुरु भयो । एउटा लामखुट्टेको कथन थियो- बालेन हुन् वा हर्क जो आए पनि फरक छैन तर हाम्रो भोक सम्बोधन हुनुपर्यो ।
तत्कालै अर्को छोटखुट्टे कुर्लिँयो- हामीलाई हेप्न पाइन्न । मान्छे नामका प्राणीले सरसफाइमा ध्यान दिनाले हामी सुकुम्बासी भयौँ । तुरुन्त फोहर गर्न प्रोत्साहन दिन पर्यो ।"
अर्की मोटखुट्टीको बोली थियो; "अबको स्थानीय सरकारको सपथ ग्रहणको व्यहोरामा यो कुरो समाविष्ट हुनुपर्यो- म नेपाली जनताको नाममा सपथ लिन्छु- आइन्दा मच्छड साम्राज्यमा कुनै दखल पुग्ने काम गर्ने छैन ।---"
त्यसको भाषण सिद्धिन नपाउँदै मेरो पिठ्युमा सुइरो भासिछ । पत्नीले प्याट हान्दा पो झल्याँस्स भए । उसको हात भने रक्तमुच्छेल थियो । नजिकै सातवटा अधिकारवादी मच्छडहरू उत्नानो टाङ लगाएर आकाश हेदै थिए ।
२०७9/02/10 सिर्जना कुटी, सिरहा ।
लघुकथा- वैष्णव
#नन्दलाल_आचार्य
“कि कहै छी तूँ ! तोरा लग पानिनों नही पिवैत छी ।” (के भन्छस् तँ ! तँकहाँ म पानी पनि पिउदिनँ ।) गोरगाम्मा गाउँमा बस्ने शिवकुमारले फोनमै जवाफ फर्कायो ।
मसँगै १० वर्ष उठबस गरेको मान्छे २ वर्ष पछि नै किन यस्तो उट्पट्याङ्ग कुरा गर्दै छ । मेरो मनमा खुल्दुली मच्चियो । ऊ गाउँकै मान्छे भए पनि मेरो वारेमा मसँगै यस्ता बदनाम हुने कुरा नभन्नुपर्ने हो । म सोचमा डुबेँ ।
सफासुग्घरमा उसभन्दा एक कदम अघि छु । जागिर छ । समाजमा उसको भन्दा बढी सम्मान छ । म वैज्ञानिक चिन्तनले युक्त मान्छे, ऊ पनि एस.एल.सी.सम्म त विज्ञान पढेकै मान्छे हो । उसले जागिर पाएन त के भो ! घरपरिवार समालेर बसेको छ । दुई वर्ष अघिसम्म धर्मकर्मका कुरा मसँग नै सिक्ने गथ्र्यो ।
ती कुरा सम्झिँदा म बिलखबन्दमा परेँ ।
फोन डायल गरेँ । उसैलाई घर बोलाएँ । ऊ आयो तर खाटमा बस्न समेत मानेन । दलान बाहिरै मुढामा बस्यो । मैले जति अनुरोध गर्दा पनि मेरो कोठाभित्र पनि पसेन । पहिले त्यही कोठामा ऊ बस्थ्यो, खान्थ्यो, सुत्थ्यो । आज अपवित्र ठाउँजस्तो ठान्छ । पहिले बोल्न हिच्किचाउँथ्यो । अहिले बोली रहन्छ । अरूलाई बोल्नै दिँदैन । म चुपचाप उसलाई नियाल्दो भएँ ।
“तूँ सभ मासू–माँछ खाइछी । हम कण्ठी लेने छी ।” (तिमीहरू मासु–माछा खान्छौ । मैले कण्ठी लिएको छु ।) घाँटीको कण्ठी देखाउँदै उसले मेरो मनको द्विविधा निर्मूल पारिदियो ।
अझ एक कदम अघि सरेर भन्न थाल्यो, “तोरा सभक वर्तनवासन अपवित्र छै । आओर, मासू–माँछ सेवनके कारण तोंहू अपवित्र छी ।” (तिमीहरूका भाँडाबर्तन अपवित्र छन् । र, मासु–माछा सेवनका कारण तँ पनि अपवित्र छस् ।) मलाई उसका कुरा पचाउन गाह्रो प¥यो ।
म पनि के कम ! मैले पनि ती सब स्वेच्छाका कुरा भएको वताउँदै गाई–भैंसीको दूध, दही, घ्यू खाने मान्छेले पनि परोक्ष रूपमा अपवित्र नै भएको पुष्टि गर्न खोजेँ । हलो जोतेर, राँगा–खसी बेचेर कण्ठीधारीहरूले पनि हाम्रैजस्तै काम गरेको बखान गरेँ । ऊ केही क्रोधित भयो ।
“देखिही ! हम वैष्णव छी । जिद नही कर । तूँ अपन काज कर मुदा हमरा संग मुँह नही लाग ।” (हेर ! म वैष्णव हुँ । जिद्दी नगर । तँ आफ्नो काम गर तर मसँग मुख नलाग ।)
त्यही शिवकुमार पहिले मलाई भेट्दा घरबार समेत भुलेर मसँगै रहन रुचाउँथ्या । मैले नै उसकी आमा रिसाउलिन् भनेर उसलाई पठाउनु पथ्र्यो । वैष्णव हुनासाथ हित्तचित्त मिलेको साथी यस तरहले तर्किएको देख्दा म टोहलाई रहेँ ।
लघुकथा- फेसबुके साहित्य
-नन्दलाल आचार्य
"तपाईँजस्तो अनुभवी मान्छेले लेख्न छाडे हामी भोकै रहन्छौँ । पाठकको भोकतिर्खा मेट्ने ठेक्का लेखक र प्रकाशकको हो । तपाईँले आफ्नो ठेक्का समाल्न खुट्टा कपाउनु भएन ।"
मैले मनभरि भएको गुनासाको भारी बिसाएँ । उनले त्यस्तो केही होइन/छैन भनिरहे । अझ पहिलेझैँ अहिले पनि लेखिरहेको कुरा गरे । सबै फेसबुक पेज र समूहमा पोस्ट मात्रै नगरेको बताए ।
"प्रकाशनको दु:ख छैन । पहिलेझैँ अहिले पनि सामाजिक सञ्जालबाट सार्बजनिक गरे भइगयो । आलाकाँचा र बुढापाका सबै खाले पाठक नपाउने कुरै छैन ।" मैले मन खोलेँ ।
"जति लामो डोरी बाटे पनि गाँठो एकै हो । म अर्के संस्थाको व्यवस्थापनसँग गाँसिएको छु । तसर्थ अन्यत्र रचना छर्न पाइन्न । आफ्नैमा सिमित रहनुपर्छ ।" उनले भित्री कुरा खोले ।
"उसो भा बेतनधारी हुनुभएछ । बधाई छ ।" मैले हतारमा शुभेच्छा प्रकट गरेँ ।
"यार केको बधाई ! कम्तिमा रहर पुरा गरिँदै छ । फेसबुके साहित्यमा काम गरेर कसले पो तलव पाएको होला र ! एडमिन नियमभित्र बाँधिए संस्थाको उन्नति हुन्छ रे नि त ।" उनी अलिक खुले ।
"साहित्य लेखनको रहरलाई मार्छ भने व्यवस्थापन नियम सुधार्नुपर्छ ।" मैले कुरा राखेँ ।
आफ्नो मनलाई बुझाउन हो कि मेरो मुखमा बुझो लगाउन हो उनले भनेका थिए, "त्यत्ति घना स्रष्टा जमघट भएको पेजको एडमिन हुन पाउनु पनि फेसबुके साहित्यमा क्रान्तिकारी उपलब्धी हो ।"
2079/01/24 सिर्जनाकुटी, गोलबजा
लघुकथा- साइकल
-नन्दलाल आचार्य
"म यहीँ छु तपाईंहरूसँग । कसैले फाल्तु वस्तु नसोधी लगेको हो । त्यसलाई म चोरी भन्दिनँ ।" अनुहार खुम्च्याउँदै महात्माले भने ।
प्रवचन दिन महात्मा आसनमा चढ्दाचढ्दै स्रोतागणले भन्यो; "महात्माजीको साइकल चोरिएछ । यत्रा मेयरका उम्मेद्वार खडा छन् । कसैलाई किन्न लगाउनुपर्छ ।"
महात्माको साइकलले दुई दशक पचाएको थियो । उनी त्यसैमा चढेर आउँथे र वायुपङ्खी विमान चढेउत्रेको बखान सुनाउँथे । अवचेतन मनलाई उठाउन सके जीवनमा कायापलट हुने कुरा गर्थे । बालबोली देववाणी भएको जिकिर गरिरहेका थिए ।
त्यसबखत भने साइकल प्रसङ्गले उनको मन उत्ताउलो भएको थियो । उनी इज्जत गुन्द्रुकको झोलमा फाल्न नहुने तर्क गरिरहेका थिए । भोट नोटमा साट्न नहुने जिकिर गरिरहेका थिए ।
अन्तिममा एक स्रोताले चार जना मेयरका उम्मेद्वारले दश हजारका दरले चालीस हजार रुपिया दिने कुरो बताउँदै भनेँ; "हजुरले बैक खाता नं दिनुपर्यो ।"
महात्मा मुस्कुराउँदै खाता नं कागजमा टिप्तै थिए । त्यसैबेला उनीसँगै आएकी सात वर्षे नातिनीले भनेका कुराले सबैजना हल न चल भए । उनले भनेकी थिइन्; "हजुरबा, झुटो बोल्नु पाप हो भन्नुभा हैन ? टाढा गाउँको हलीदाइलाई तलबको साटो साइकल भिराएर किन चोरी भो भन्नुभएको ?"
हाल- सिर्जना कुटी, सिरहा । 2079/01/23
लघुकथा- विध्वंसात्मा
-नन्दलाल आचार्य
"म महात्मा व्यक्ति अपराध कमाउनु मेराे काम हैन । म शारीरिक र सांसारिक माेहजाल बाहिर छु ।" महात्मा याेगाचार्यले याेग गराउँदा गराउँदै फलाक्न भ्याए ।
विहान चार बजेको समय थियोे । त्यस बखत हामी ५० जना याेगसिकारु थियौँ । बसाइँ व्यवस्थापन गतिलो भए पनि मच्छडले उपद्रव मच्चाउन छाडेको थिएन । हामी याेग गर्दागर्दै मच्छड मार्ने अभियानमा पनि सरिक थियौँ ।
"अर्काकाे ज्यान लिएर पाप कमाउन यहाँ बसाएकाे हैन । तिमीहरूआफू बचेर आफ्नो काम गर । अरू प्राणीलाई उनीहरूको काम गर्न देओ ।" याेगाचार्यकाे मुखारविन्दबाट महात्मा वाणी निस्केर हावामा बिलायाे ।
याेगाचार्य पाइखाना गएको बेला हामी उनकाे अासन वरपर नियाल्न पुग्यौं । त्यहाँ ८/१० वटा मच्छडहरू अपाङ्ग अवस्थामा छटपटाइरहेका थिए ।
२०७९-०१-२१ सिर्जना कुटी, सिरहा ।
(सन्दर्भ - मजदुर दिवस)
लघुकथा- मजदुर दिवसकाे शुभकामना
-नन्दलाल आचार्य
"मल्काइन, काजमे जाइला बेर भेलै । हम चैल जाइछी ।" बुधनाले आफ्नी मालिक्नीलाई काममा जान बेर भएकाे कुरा बतायो ।
त्यसबेला खेतमा मकै र चैते धान गाेड्ने बेला भएकाे थियाे । काम गर्न खेतमा पसिसकेकाे बुधनालाई राधाले घर बाेलाएकी थिइन् ।
उसको पाइलाे आँगनमा पर्नासाथ राधाले हातगोडा धाेएर बैठक काेठामा आउन अह्राएकी थिइन् । बुधनाले पनि उनको कुरा शिराेधार्य गरेको थियोे । बैठक काेठामा टिभीमा उसलाई मनपर्ने पुरानो फिल्म चलिरहेको थियो । केही बेर त सारा कुरा भुलेर फिल्म हेर्न थाल्यो । मालिक्नीले साेफामा बस्न भन्दा ऊ अत्तालियाे । चारैतिर हेर्याे । मालिकको उपस्थिति देखेन । उनीहरू दुई र चराेमुसाे बाहेक त्यस भव्य भवनमा अरू काेही थिएन ।
अझ मीठारसिला खानेकुरा टेबलमा सजाउँदै मायालु लवजमा मालिक्नीले खान आग्रह गर्दा उसकाे हाेस् नै हरायो । मालिक्नीकाे बदलिएको व्यवहारले उसको मनमा ढ्याङ्गाे बज्न बज्न थाल्यो । ऊ अनेक निउ पारेर भाग्न चाहन्थ्याे तर पाएकाे थिएन ।
करचापमा परी ऊ खानेकुरा खाँदै फिल्म हेरिरहेकाे थियोे । एक्कासी मालिक काेठामा पसे । ऊ लगलग काम्दै साेफाबाट उठ्यो । मालिकले बसाए । रमाइला कुरा गरे । दुबैले सँगै खाइपिई गरे । क्षणभरमै दुबै मालिक भए । नाेकर मानसिकता कुलेलम ठाेक्याे ।
साँझमा खानेकुरा, अन्नपात र खर्चबर्चसहित बुधनालाई बिदा गर्दा मालिकमालिक्नीले एकै स्वरमा भने- "मजदुर दिवसकाे शुभकामना, बुधना !"
बुधनाले केही बुझेन । मात्रै आजको जस्तो खानपिन र बाेली व्यवहार सधैं हाेस् भन्ने कामना गरिरह्याे । घर पुगेर बक्सिस पाएका सामान पत्नीलाई देखाउने हतारमा फटाफट पाइला अघि बढाउँदै गयोे ।
१८ वैशाख, २०७९, आइतबार, May 01, 2022, प्रतिपदा - मजदूर दिवस/ल.पु. रक्तमत्स्येन्द्रनाथ रथारोहण,
सिद्धार्थटाेल, उदयपुर । हाल- सिर्जना कुटी, सिरहा ।
(सन्दर्भ- मातृदिवस)
लघुकथा- पाेखरीकी आमा
-नन्दलाल आचार्य
एकाविहानै चाेखाेनिताे गरेर उसले मनपर्ने खानेकुरा बनायो र लिएर सरासर पाेखरीतिर गयो ।
घरका मान्छेले कतै मेलापात गएको हाेला भन्ठानेँ । तर ऊ भने यसाे भन्दै भट्याउँदै थियोे; "मातृदेवो भव । पितृदेवो भव ।। आचार्यदेवो भव ।।।"
बराेबर एउटै कुरा भन्दै पाेखरीकाे डिलमा बस्याे । थाेरैथाेरै गरेर खानेकुरा पानीमा फ्याक्न थाल्याे । जलचर जीवहरू हाप र झाप गर्दै खान थाले । तिनीहरूको चर्तिकला अघाउँजी हेर्याे ।
घर फर्कँदा बाटामा पनि बरबरायाे; ‘जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरियसी’ / ‘कुपुत्रो जायते क्वचिदपि कुमाता न भवति ।’
घर पुगेर डायरीमा लेख्याे; "आमा, मैले आज हजुरले सपनामा भनेजस्तै गरेँ । हजुरलाई अर्पण गर्ने खानेकुरा जीवजन्तुमार्फत पठाएको छु । कृपा गरी सन्ततिकाे सन्देश सम्झी ग्रहण गर्नुहाेला । वैशाख कृष्ण औंसीमा मात्रै हैन अरूबेला पनि म आम्दानीको एक अंश अन्य प्राणीका लागि खर्च गर्ने प्रतिज्ञा गर्छु ।"
++++++++++++++++++++++++++++
१७ वैशाख, २०७९, शनिबार, Apr 30, 2022, औंसी - मातृ सम्मान दिवस / मातातीर्थ औँसी, सिद्धार्थटाेल, उदयपुर । हाल- सिर्जना कुटी, सिरहा ।
(सन्दर्भ– लोकतन्त्र दिवस)
लघुकथा– लोकतन्त्र
–नन्दलाल आचार्य
‘हामीकहाँ आज बैशाख ११ गते लोकतन्त्र दिवस मनाइन्छ, हैन, बाबा ?’ छोरी गरिमाले यत्ति मात्रै भनिन् । मैले टाउको हल्लाएर सहमति जनाएँ । उनले जिज्ञासाको ओइरो खन्याउन थालिन् ।
‘यसमा जनताले दिएको मतले छानिएका प्रतिनिधिले शासन गर्ने काम गरिन्छ, हैन त बाबा ?ं यो लोकतन्त्रमा त अँध्यारामा वाण हान्ने काम पो हुँदो रहेछ ।’ यस पटक भने गरिमाले वितृष्णा छादिन् ।
‘त्यसो नभन । लोकतन्त्र बहुसङ्ख्यक जनताद्वारा छानिएका प्रतिनिधिहरूको सम्मतिमा कुनै देशको शासनव्यवस्था चल्ने र नीतिनिर्धारण आदि हुने शासनप्रणाली हो, नानी । लोकतन्त्रलाई ठोकतन्त्र नठान न ।’ मैले बुढ्यौली पाराको भाषण सुनाएँ ।
उनले बहुमतको कदरले मात्र प्रजातन्त्र नबाँच्ने कुरा गरिन् । साँचो लोकतन्त्र घरदैलोमा पु¥याउन अल्पमतको सही कदर गर्नुपर्ने अडान राखिन् । मतले हैन बुद्धिले शासन चल्नुपर्ने कुरा अघि सारिन् ।
‘कहिलेकाहीँ जनता भेडो बन्छन् । प्रलोभन र प्रभावमा परेर गलत मान्छेलाई भोट दिन्छन् । यसरी लोकतन्त्र भेडोतन्त्र बन्न पुग्छ ।’ उनी भन्दै थिइन् । म सुन्दै थिएँ ।
म नबोलेको देखेर उनले मेरो मनलाई शून्य पार्ने कथन अघि सार्दै भनिन्; ‘अब लोकतन्त्रको परिभाषा फेरिनुपर्छ । अब भेडोमतले हैन बौद्धिक मतले देश चल्ने व्यवस्था आउनुपर्छ । म त बहुमतलाई मक्किएको परिभाषा ठान्छु । बौद्धिक मतलाई लोकतन्त्रको नूतन परिभाषा मान्छु ।’
२०७९–०१–११ लोकतन्त्र दिवस, सिद्धार्थटोल, उदयपुर । हाल– सिरहा ।
लघुकथा- पागलप्रेमी
- नन्दलाल आचार्य
दाजुबहिनी मिलेर लास खाेलामा फ्यालेछन् । दाजु पनि स्वर्गमा भेट गर्न आतुर भएछ । बहिनीले गलत कदममाथि अर्को कदम थप्न अवरुद्ध गरिछे ।
+++
"ए बुइनी, एउटा कुराे भन्छु मान्छेस् ?" विकासले सर्मिलासँग सानो स्वरमा भन्यो ।
"भन्छस् भने ठूलो स्वरले भन् । भन्दैनस् भने टेन्सन नथप् । एसइई सकेपछि केके भन्छस् ? सुनुँला ।" सर्मिलाले अनेक कुरा सुनेर दिमाग गिजाेल्न नचाहेको कुरा अघि सारी ।
विकास पनि चुप लाग्यो । मनलाई थुम्थुम्यायाे । सर्मिला एकाबिहानै साथीहरूसँग काेचिङ कक्षा जान्थी । विकास भने लुकीछिपी हेर्थ्याे । तीमध्ये उसकाे मनले करिस्मालाई राेजिसकेकाे थियाे । उसैसँग गाँसेर अनेकन सपनाहरू सजाउँथ्याे । हाकाहाकी करिस्मा सामु मन खन्याउन सङ्काेच मान्थ्याे । सामाजिक रीतिरिवाज बमोजिम अघि बढ्न समाज नै बाधक थियो । किनभने ऊ आफू क्षेत्रीको छाेराे थियोे । करिस्मा दलित जातमा पर्थिन् । अर्कातिर कम उमेरका कारण कानुन समेत विकासको विपक्षमा खडा थियाे ।
मनमा कुरा गाठो पारेर बसिरहेको ३ दिनपछि विकासले सर्मिलाकाे आवाज सुन्न पायाे; "ए दाजु , के भन्न खाेजेकाे ? छिटोभन्दा छिटो भनी हाल् त । एसइई सकेर सुन्ने धैर्य नै रहेन ।"
अब भने विकासले मनको उकुसमुकुस छाद्ने अवसर भेट्याे । उसले मनकाे बाँध भत्काइदियाे सर्मिलाकाे सामु ।
"एई त्यस अछुतलाई म कसरी भाउजू भन्न सक्छु । फेरि ऊ डाक्टर बन्न कम्मर कसेर लागेकी छ । तँतिर हेर्ने साेच्ली, खाेज्ली र ?"
"भन्छेस भने भन् नत्र म पागल हुन्छु । ऊ मेरी हाे । कसै गरे पनि मनबाट मेटिन्न ।" विकासले विवसता ओकल्याे ।
सर्मिलाले करिस्मा सामु विकासकाे मन पाेखिदिई । विवाहबन्धनमा बाँधिने करिस्माकाे
योजना बाहिरको कुरा थियोे ।
फलतः मनको आैडाहाले विकासलाई छाेपेछ । जबर्जस्त मनाउन खाेजेछ । करिस्माले यस जुनीमा असम्भव छ भनिछ । विकासले शिशा र ढुङ्गा प्रहार गर्दै भनेछ; "उसाे भए याे जीवन यहीँ फालदेऊ । अर्को जुनीमा हामी बिहे गरौँला ।"
२०७८-१२-२४ सिरहा ।
लघुकथा- अप्रिल गाली
-नन्दलाल आचार्य
"तिमी मान्छे असाध्यै नजाती रहेछाै । स्वार्थको डल्लो रहेछाै । तिम्री जोई हुनुभन्दा त सडकको माग्ने बन्नु धेरै गुना जाती हाे ।"
पत्नीले एक भकारी गाली छाद्दा पनि पति केही बाेलेका थिएनन् । पत्नीकाे आक्राेस कति ठीक र कति बेठीक पतिले छुट्याउन सकेका थिएनन् । खासगरी उनले आफ्नो कमजोरी देख्न सकेका थिएनन् ।
पत्नी शब्दवाण प्रहार गर्दिथिइन्; "जागा छउन्जेल तिम्रो सेवामा डटेर लाग्नुपर्छ । निद्रामा समेत तिम्रै बारेमा साेचेर बरबराउनुपर्छ । आँखा खाेल्दा तिमीलाई नभेटेपछि आत्तिएर आैडाहामा जल्नुपर्छ ।"
"अरे यार, मेरो कमजोरी के हाे ?" सहन नसकेर पतिले प्रश्न राखे ।
"के चैँ हाेइन भन न ।" पत्नी आक्राेस चुलियाे ।
"तिमीहरूकै लागि जागिरे भा'काे छु । आफू मानसिक राेगी भएकाले छुटकारा पाउन बिहान सबेरै डुल्दै याेगशिविर धाउँछु । अल्छीलाई वनवास पठाएको छु । सधैं ऊर्ध्वगामी विचारलाई मनमा सजाउने गरेको छु । अझ म नै कसरी दाेषी ?"
"हाे, त्यसैले तिमीले टेन्सनकाे भारी लादेका छाै ।" मलाई नतमस्तक पार्ने गरी उनले पड्कँदै थपेकी थिइन्; "तिम्रा सबै कुरा ठीक छन् । याे ठाउँका लागि हामी पराई हाैँ । २ बजे रातिदेखि डुल्न हिँड्दा चाेरडाकु ठानेर कसैले तिम्रा करङ साेझ्यायाे कि भन्ने त्रास हुन्छ मलाई ।"
पत्नीप्रेमको रहस्य खुलेपछि पतिले भने; "ब्यारे, अप्रिल फुल मनाएको भन भन प्यारी ।"
२०७८-१२-१८ अप्रिल १, २०२२ सिरहा ।
लघुकथा- काँडाे
-नन्दलाल आचार्य
दस वर्ष पहिले भेटेको अरुण आज भेटियो । ऊ स्वरले चिनिने र मुहारले नचिनिने भएछ । कारण, यस अवधिमा बेलाबेलामा म र ऊ बीच फाेन वार्ता हुनेगर्थ्याे ।
पहिले सारसाैँदाे थियोे । अहिले खँजाहा भएछ । म पनि त्यस्तै थिएँ । खुट्टा घिसार्ने र हात कुप्राे पार्ने प्रतिस्पर्धामा म नै उछिन्थेँ भन्ने लागेकाे थियोे । तर उसको हालत प्रत्यक्ष देख्दा मलाई पनि ऊ जित्ने निस्केको देखियाे ।
मैले कारण साेधेँ । उसले वनेलु काँडाे बिझेकाे जवाफ दियो । र, मलाई कारण साेध्याे । मेले पनि घरेलु काँडाे बिझेकाे बताएँ ।
दुबैकाे पीडा एकै थियोे । प्रकृति मात्रै फरक थियाे । दुबै मुस्किलले हाँसो ओठमा च्यापेर आँखाभित्रै आँसु लुकाउन वाध्य थियौँ ।
कुरैकुरामा दुबैकाे रहस्य खुल्याे- उसले द्वन्द्व मैदानमा गाेली खाएको रहेछ । अवशेषका रूपमा केही छर्रा शरीरको अप्ठ्यारो भागमा अझै बाेकेकाे रहेछ । मैले भने जबर्जस्त पारिवारिक तनावकाे धाेक्राे बाेकेकाे थिएँ । र, आफ्नै शरीरलाई अष्टाबक्र पारेकाे थिएँ ।
सम्पन्न !!!!!
२०७८/१२/१३ उदयपुर ।
लघुकथा- इगाेशैली
-नन्दलाल आचार्य
"मलाई अराउने तपाईं काे ?"
शिक्षकले प्रधानाध्यापकलाई प्रश्न गर्दा प्रअको अहङ्कार अझ कडाइसाथ खडा भयो । प्रअको कुराले शिक्षककाे कन्सिरी रन्कियाे ।
उनलेे थपे; "हेडमास्टर भएँ भन्दैमा यसाे गर्नुस् र त्यसाे भन्नुस् भनेर अह्राउनुहुन्छ ? तपाईं मेराे मालिक हाे र ?"
"हेडसरले नअह्राए कसले अह्राउने त ?" प्रअको प्रश्न भुईंमा खस्नै नपाई शिक्षकको राेष सुनियो; "मलाई दिएको जिम्मेवारीकाे काम गरेकै छु । त्यसमा कमजाेरी भएमा प्रश्नको थुप्रो लगाउनुस् । स्पष्टीकरणकाे चाङ लगाउनुस् । म नुन खाएको कुखुराे बन्न तयार छु ।"
"कसलाई कहाँ खटाउने र कसलाई कहाँ अराउने भन्ने अधिकार प्रअलाई स्वतः हुन्छ नि !" प्रअको मलिन स्वर गुन्जियाे ।
"व्यक्तिगत काममा शिक्षकलाई पठाउने र उसको पिरियडमा मलाई दलाउने काम मलाई रत्तिभर सह्य छैन ।" शिक्षक अझ पाखुराकाे बाहुला माथि सुर्किँदै कुर्लिँदै थिए; "तपाईं पनि फस्ट क्लास, म पनि फस्ट क्लासकाे शिक्षक । ममाथि हुकुम चलाउने के म तपाईंकाे नाेकर हुँ र ?"
यसरी समान तह र श्रेणीका प्रअ र शिक्षक बीच माैखिक युद्धले राेकिने नाम लिइरहेको थिएन । पठाउन छाडेर सबै शिक्षक बाझाबाझ भएको ठाउँ नजिक खडा थिए ।
त्यतिबेला वयोवृद्ध गाैरी सिंह सरकाे आवाज सुनेर सबै चुप भए; "यहाँ ईख र विष छादिएकाे मात्रै हाे । इगाे प्रबलममा हामी नफँसाैँ । मनाेकुण्ठा मनमै सिमित राखाैँ । सतहमा ल्याउने नसाेचाैँ ।"
सम्पन्न !!!
२०७८/११/१६ सिरहा, गाेलबजार ।
लघुकथा- नेपाल र नेपालीको हत्या
- नन्दलाल आचार्य
'त्यस केटीलाई भुल्छस् तँ कुलमा फर्कन्छस् । भुल्दैनस् त बिनापहिचानको बन्छस् । निर्णय तेरो कोर्टमा छ । दुई मध्ये एक कित्ता उभिहाल् ।' बाबाले आफ्नो अकाट्य वाणी ओकल्नुभयो ।
आमा भने बडो सकसमा पर्नुभएको थियो । मलिन मुहार लगाएर ढुटोझैँ अविचल खडा हुनुहुन्थ्यो । उहाँ बोल्न सक्नुभएको थिएन । मेरो पक्षमा बोले पतिदेवको इच्छाको हत्या हुने र पतिदेवको साथमा उभिए एक मात्र पुत्ररत्नको सपनाको घाँटी रेटिने |
अन्तत: उहाँले मुख खोल्नुभयो; 'नयाँ र पुरानो पुस्ता बिचको अहंकारी खेलमा मैले भकुण्डो बन्नु परेको छ । अहंकारको खेल छिटो निष्कर्षमा पुगोस् ।'
उहाँको तटस्थ मनस्थिति बुझेर बाबाले आफ्नो पल्ला भारी भएको अनुभव गर्न थाल्नुभयो । म भने परिवर्तनको खुटकिलो बनाउन खोजेर ठूलो काम गरेको आत्मरतिमा रमाउन थालेँ |
'मैले भुल्ने हैन सम्झने काम गरेको छु । नेपाल र नेपाली भन्नमा मात्रै हैन हुनमा पनि गर्ववोध हुनुपर्छ भन्ने आभाष समाजलाई दिलाएको छु । मैले कुलको नाक फाल्ने हैन घोक्रो नाक पार्ने काम गरेको छु । तसर्थ हाम्रो सम्बन्धलाई जीवन्त बन्न दिनुस् । आफ्नो मनको घैलामैला फालेर हजुर पनि कञ्चन सप्तकोसी बन्दिनुस् ।'
मेरो कथन टुङ्गँदा नटुङ्गँदै उहाँले मसँग सम्बन्धित सारा सामान आँगनमा फालिदिँदै आँखाबाट सदाको लागि ओझल पर्न निर्देशन जारी गर्नुभयो । आलटाल गर्दा सामानमै आगो लगाउन तयार हुनुभयो ।
म आयुष नेपाल र उनी आश्मा नेपाली बीचको बैबाहिक सम्बन्ध बाबालाई बिल्कुलै पचेन । उहाँले म मरिसकेको भनेर मृत्युदर्ता गराउनुभयो । आश्माका मातापितालाई समेत सोही कार्य गर्न बाध्य पार्नुभयो |
फलत: हामीले पनि दुई जोडी नयाँ बाआमा लिजमा लियौँ । नागरिकता बनायौँ । बिहे दर्ता भयो । हाम्रो नयाँ नाम एक समान भयो ।
आयुष मानव र आश्मा मानव ।
2078/11/05 गोलबजार, सिरहा ।
लघुकथा- जाेइल
-नन्दलाल आचार्य
"घरभित्र यसकाे यस्तो हाल छ । घर बाहिर भने त्यत्रो नाम छ । खुशीले छाेराे हुनु त मेराे जस्तो भनूँ कि ! तेरो पनि मेराे जस्तै छाेराे हाेआेस् भनेर सराप दिऊँ ।" एकाबिहानैदेखि आमा गनगन गरिरहनुभएकाे थियोे ।
घरको कौशीमा बसेर अर्धाङ्गिनी थाप्लो ठाेक्दै आँसु पुच्छै थिइन् । सात वर्ष मुनिका ससाना छाेराछाेरी गृहकार्य गर्न छाडेर गृहकलहका रमिते बनेका थिए । म भने पानीमाथिकाे ओभानो बन्ने प्रयत्नस्वरूप सफेद झुटकाे माच बनाइरहेको थिएँ ।
"धराेधर्म आमा अबदेखि म त्यो छुँदैछुन्न । दुलहीलाई सम्झाइदिनु न । ऊ रिसाइराखी भने मेरा वरपर शत्रु मात्रै जम्मा हुन्छन् ।" धरमरिएकाे स्वरमा मैले आमासँग प्रार्थना गरेँ । उहाँ अचल र अटल पहाड बन्नुभयाे ।
छाेराछाेरीतिर फर्केँ । म गाेमन बनेर र फडा उठाएर उनीहरू नै डस्न खाेजिरहेकाे छु जस्तो गरिरहेका थिए । मैले पटकपटक विश्वास दिलाउन खाेजेँ । निर्थक सावित भयो । कसैले मलाई सम्झाएन । वातावरणमा मुर्दाशान्तिकाे राज्य कायम भयाे ।
मैले पनि हारेेकाे सिपाही बनी मुन्टाे लतारिरहेँ । केहीबेर पछि आमा आउनुभयो र भन्नुभयाे; "तँ खान्न भन्छस् । खानेबेला हाेस् राख्दैनस् । यही बानीले बुहारी सम्बन्धविच्छेद गर्ने तरखरमा छे ।"
मलाई हजार भाेल्टकाे करेन्ट लाग्यो । मुढाे बनेँ । आमाले सम्झाउनुभयाे । छाेराछाेरीले मनाए । म अचल पत्थर बनेँ । खाना पनि खाइनँ ।
अर्धाङ्गिनीकाे बाेली फुट्याे; "मैले त्यागेपछि अब तिमी के गर्छ्याै ?"
"मसँगै मन मिल्दो वर्गीय मित्र खाेज्छु; राेज्छु र उसैसँग जाेइल जान्छु ।" मेरा यस्ता कुरा सुनेर अर्धाङ्गिनीकाे अडान फेरियो ।
२०७८/१०/१० गाेलबजार, सिरहा ।
फागुन ७ प्रजातन्त्र दिवस विशेष-----
लघुकथा- साँढे गधा
-नन्दलाल आचार्य
उहिल्यै निपाने वस्तीमा गधाहरू नुनको सोझो गरेर बसेका थिए । मालिक रिझिएका थिए । सर्वत्र आनन्द थियो ।
एकपटक गधाहरू बीच विश्वास जित्ने खेल प्रतियोगिता भयो । सोझा गधाहरू अविश्वासको भुमरीमा घुमिरहन पुगे । मुठ्ठीभरका गधाहरूले मालिकको विश्वास हातमा लिन सफल भए । त्यस सफलतामा उनीहरूको हतियारले साथ दिएको थियो- साम, दाम, दण्ड र भेद ।
कालान्तरमा तिनै साँढे गधा कहलाए । तिनले मालिकको आँखामा छारो हाले । थाङ्नामा सुताए । आफू स्वामीभक्त भएझैँ गरे । मालिकको मुखाराबिन्दबाट गुह्य कुरा फुतुफुत खसाए । अन्तत: मालिकलाई नै उच्च सिंहासनबाट गलहत्याए । भुईँको सानो सिंहासनमा थपना राखी पूरै निवासको मनमौजी मालिक बने । सोझा गधाहरूले खाईपाई आएको कटौती गरी आफ्नै भोगविलासमा खर्च गरे ।
सोझा र साँढे गधाहरू बीच सङ्घर्षको समय आयो । धनजनको क्षतिको हिसाब भएन । थोरै पनि अमनचयन बाँकी बचेन । लामो तर कडा द्वन्द्वले सोझाको ओठमा मुस्कान छर्यो । साँढे गधाहरू पूर्ववत् आकारमा फर्किए । यसरी सोझा र साँढे गधा बीचको लामो कथा छोटकरीमा यही समाप्त हुन्छ । जय प्रजातन्त्र !!!
2078/11/05 गोलबजार, सिरहा, मधेस प्रदेश, नेपाल ।
लघुकथा- पिता
-नन्दलाल आचार्य
'ताली छ । गाली छ । आँसु छ । हाँसो छ । रोग, भोक र शोक सबै छ । तापनि जीवन भने अझैँ छ । जीवन चिहाउने प्रयत्न जारी छ । अचेल म हर्दम भीड बीच एक्लो छु ।'
उनको बोली त्यतिमै अवरुद्ध भयो र पनि दर्शकदीर्धाबाट ताली आयो । प्रौढवक्ता गहभरि आँसु पार्दै आफ्नो स्थान आएर बसे ।
अरू वक्ता आए । आआफ्ना कुरा राखे । मेरो ध्यान भने उनै प्रौढ वक्ताको शारीरिक अवस्था र मानसिकवृतिमा गएर अल्झिरह्यो ।
उनी सेतै फुलेका थिए । अनुहारभरि सत्र ठाउँ मुझा परेका थिए । सबैभन्दा बढता त उनका आँखा ओभाएका थिएनन् ।
उनी एक प्रखर तर प्रौढशैली लघुकथाकार थिए । अन्य वक्ता साथीहरूले भनेका थिए; 'उनको परिवार नै साहित्यका लागि जन्मेको हो । साहित्यको स्वर्ण मन्दिर निर्माणमा परिवारले सुनौलो योगदान दिएको छ ।'
लेखकीय जगतबाट जोडिएका उनका शुभेच्छुक धेरै भए । रगतसँग तादाम्य राख्ने थोरै होलान् तर हृदयसँग जोडिएका नातेदार धेरै थिए । उनको प्रौढ आँखालाई रुझाउने तागत सबैको वाणीमा देखियो तर रिझाउने कला कसैमा भेटिएन । कार्यक्रममा तीन श्रष्टा सम्मानित भएका थिए । यस सुखद् क्षणमा सबैको मुहारमा हाँसो नाचिरहेको थियो ।
विरोधाभास परिस्थिति पैदा भइरहेको अवस्थामा म प्रौढ वक्ताको आँखामा नजर गाडिरहेको थिएँ । कार्यक्रम सकिएर सबै लाखापाखा लागे । मेरो जिज्ञासा भने अशान्त नै रह्यो ।
अन्तत: पत्ता लाग्यो- प्रौढवक्ताको एक मात्र सन्तानको अल्पायुमा भएको निधनको स्मृतिमा पुरस्कार स्थापना गरिएको रहेछ । सोही पुरस्कार हस्तान्तरण कार्यक्रमका अघिल्ला र पछिल्ला वक्ताले आफ्नो सन्तानको नाम र साहित्यमा योगदानको स्मरण गर्दा उनी भावुक भएका रहेछन् ।
2078/08/03 आरोहण गुरुकुल, विराटनगर
लघुकथा- रङ
-नन्दलाल आचार्य
एक पटक रानीवनका अनेक रङका ढुङ्गाहरू बीचमा भनाभन भयाे । आपसी शक्ति बाँडफाँड र अधिकार लेनदेनमा मतभेद चुलिँदै गयो । मनमुटावले बासको टुप्पो छुनै लाग्दा कडा स्वर सुनिन थाल्यो ।
"तपैँहेरूले आफ्नै वर्गलाई मात्रै पाेषण गरेकाे चित्त बुझेन । हामी तमाम भाेकानाङ्गा, ख्याउटे पत्थरहरू असन्तुष्टिकाे उद्घाेष गर्दै स्वतन्त्रता, समतामूलक समानता र लाेकतन्त्रका निम्ति घर छाड्छाैँ ।" अनेक रङका ढुङ्गाहरूकाे कुरालाई पहेँलो ढुङ्गाले कुनै मूल्य दिएन ।
"हेरम् तिमीहरूको सङ्घर्ष ! कति उचाइमा पुगेर खस्दा रहेछाै ! खसेर धरातलमै भासिन्छाै अनि चेत्छाै ।" पहेँलो ढुङ्गाले थप्दै भन्यो; "असाध्यै भुक्ने कुकुरले टाेक्तैन । असाध्यै उचालिने पत्थर आपसमै ठाेकिन्छ र टुक्राटुक्रा हुन्छ । तसर्थ कुरा बुझ । जुन अधिकार पाएका छाै, त्यसैमा चित्त बुझाआे ।"
अन्ततः वार्ता निष्कर्षविहीन भयो । ढुङ्गाहरू घर बस्ने र छाड्ने दुईतिर बाँडिए । घर छाडेका ढुङ्गाहरू राताे रङमा परिणत भए । घरमै राज गरेको पहेँलो ढुङ्गा बीच दशक लामाे द्वन्द्वकाे सुरुङ बन्यो । अनेक लाेभका गुच्छाहरू फ्याकिए । अनेक पापका कुण्डहरू भरिए । अनेक जागरणका गीतहरू सुसेलिए । अनेक मुर्दाहरू चिहानबाट उठे । अनेकले खाेपिल्टाे भरे ।
अन्तमा कसले हाे कुन्नि माेहनी जाल फ्याक्याे । सारा राता ढुङ्गाहरू त्यही जालमा परे । केही समय उकुसमुकुस भयो । पछि रत्तिए र ती सेता रङका भए । पहेँलासँग मर्ज हुन गए र काला रङमा परिणत भए ।
अन्य रङका ढुङ्गाहरू भने फुस्राकाे फुस्रै देखिए । अहिले रानीवनतिर कालाम्य ढुङ्गाहरूकै जगजगी छ ।
२०७८/१०/२९ माघ मसान्त गाेलबजार, सिरहा ।
लघुकथा- जुडशीतल
#नन्दलाल_आचार्य
"अझै आँखा देख्नु भएन बज्यै ?" शरीरमा पानी परेपछि दिवसले भन्यो । बज्यैले आशीर्वाद भन्दै टाउको मुसारिदिनुभयो । एकाविहानै चिसो हातले छोइदिँदा रिसायो; "वाइयात, जागा मान्छेलाई पानी छ्याप्ने ?"
"साना मान्छेले ठूलासँग गनगन गर्दैनन् ।" चश्मा मिलाउँदै बज्यैको वाक्य फुट्यो । दिवसले शास्त्रमा देखाउन चुनौती दियो ।
ठूलाको ज्यादती सहन नसकिने भन्यो । बज्यैको दिमाग बिग्रेको कुरा थप्यो ।
"हामीले हाम्रो संस्कृतिको सम्मान गर्नुपर्छ ।" उहाँले विशेष नम्रता जाहेर गर्नुभयो । हेर्दाहेर्दै घरआँगनमा पानी छताछुल्ल भयो । तिर्खाएका बोटबिरुवाले पानी पिउन भेटे । आमा परिकार पकाउन व्यस्त हुनुहुन्थ्यो ।
"दुनियाँलाई पानी छ्यापेर अघाउनुभएन बाजे ?" गाउँघर डुलेर फर्केका बाजेलाई सोधियो । बुढाखाडाले आशीर्वाद दिनैपर्ने बताउनुभयो बाजेले । उहाँलेे बज्यैका थाप्लोमा हात राख्नुभयो । पर्वलाई सबैले सम्मान गर्नपर्छ भन्नुभयो ।
दिवसको अबुझपनलाई बुझाउन बज्यैले सम्झाउनुभयो; "सबै कुरा शास्त्रमा अँट्ने ठान्नुहुन्न ।" "व्यवहारिक लाभ हेरे पर्याप्त हुन्छ ।" वैज्ञानिक चश्माले हेर्न भन्नुभयो बाजेले । जुडशीतल बुझेपछि अनुहार उज्यालियो दिवसको ।
२०८०/०१/०१ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
+++
लघुकथा- नयाँ वर्ष
-नन्दलाल आचार्य
"सधैं किचलो झिकेर गिदी खानुहुन्छ ।" वीरेको आनीबानीले कटाक्ष भेट्यो विमलाबाट । पहिले तिलको पहाड बनाउँथ्यो वीरे । अहिले भने विल्कुलै शान्त थियोे । एकाएक परिवर्तन आएकोमा सन्नाटा छायो ।
संसारका सामु मिलेका जोईपोइ थिए । आन्तरिक रूपमा रहस्यमय जोडी थिए । आँखा सामु एकले अर्कोलाई गन्दैनथ्यो । ओझलमा रानो हराएको मौरी हुन्थे । उनीहरू आपसमा नचिनिई जीवन घिसार्थे ।
एक्कासी विमलालाई उखपात हुन थाल्यो । उनी पतिलाई कोट्याईकोट्याई बोलाउन थालिन्- "एकाएक मान्छेले विल्कुलै परिवर्तन हुनुहुन्न ।" पतिको मौनताले कष्टकर अवस्था आयो । सधैंको बकबके बानी विमलामा सर्यो ।
वीरेको मन भने मुस्कुराइरहेको थियोे । विमलाको चाहिँ भतभती पोलिरहेको थियोे । वीरे अथाह आनन्दमा पौडदै थियोे । बाहिर अनेक भित्र एक थिए । केहीबेरमै विमलाका आँखाले बाँध फुटायो ।
आँसुले वीरेको शान्ति भङ्ग गर्यो । विमलाको नाजुक हालत असह्य भयो । उनलाई आफूतिर तानेर पाखुरी सुम्सुम्यायो । अनि गाला पुछ्दै वीरेले थप्यो; "नयाँ वर्षदेखि नयाँ काम थालेको ।"
२०८०/०१/०१ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- दोस्रो चोर
#नन्दलाल_आचार्य
"म गोरे तँ काले होस् ।" अनायास दीपकले ठूलो मुख बायो ।
मेरो मनमा ढ्याङ्ग्रो बज्न थाल्यो । आफ्नोतर्फबाट हुने त्रुटिपूर्ण काम सम्झिएँ । दीपकसँग गरिएको सहकार्य खोटरहित पाएँ ।
"लेख्ने हात तेरो कुरा मेरो !" उसको अल्प वाक्यले मगज रन्थनायो ।
"प्रष्ट भन्; मेरो मन नगिजोल् ।" मैले पनि मनको ऊहापोह घोप्ट्याएँ ।
यस पटक भने खुलस्त पार्यो; "म समाजबाट साहित्यको कखरा चाेर्छु । तँ मेरो लेखनीको रानो चोर्छस् ।"
+++++
२०७९/१२/२९ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
लघुकथा- फल
-नन्दलाल आचार्य
आफूलाई गन्दै नगन्नेहरूले एकाएक आत्मीय व्यवहार गरेपछि बिर्खबहादुरले प्रश्न गरे; "मलाई किन यत्रो मानदान गरेको ?"
जवाफ कसैबाट नआउँदा बिर्खबहादुरले नै थपे; "मत माग्न प्रयोग हुने बोली र व्यवहार यसैबेला प्रयोग भएकोमा छक्क परेको छु ।"
सरकारी तलवभत्ता खानेपचाउने धेरै मानिसहरू कुरा सुनिरहेका थिए र टाउको निहुर्याएर खुट्टाले जमिन कोर्नमा समय विताइरहेका थिए ।
बिर्खबहादुरले नै मनोगथासो बाहिर्याए; "छानामा पुर्याएर भुईंमा फ्यात्त फ्याल्ने रणनीति त होइन ?"
भिडका कानमा नपर्ने गरी कार्यालय सहयोगीले बिर्खबहादुरको कानैमा मुख लगेर भन्यो; "अनर्गल खर्चको फेहरिस्तलाई शुद्धीकरण गर्न विपक्षीको हस्ताक्षर चाहिएकाले गुलियो वचन सुनिएको हो सर !"
२०७९/१२/२६ सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
"पैसाको बोट"लघुकथा- तानाबाना
#नन्दलाल_आचार्य
"भाेलिको रात तिमीलाई बक्सिस भयाे । जसरी उपयोग गर्छ्याै, स्वीकार्य छ ।" अस्मीकाे सुन्दरतामा अन्धाे भएको सेठले पूरै अधिकार दियो ।
सहरकै महङ्गो हाेटल बुक भयो । अनेकौं चखिला र रसिला पेयसहितकाे परिकारकाे सूची तयार भयो । मान्छे दुई, परिकारकाे ढेडी । काेठा चाहिएको एक, बुक भएको अनेक ।
खानेपिउने, राैसरङ, अनेक तडकभडक भए । कसले कहाँ कति बिल उठायाे सेठ बेखबर रहे । भयङ्कर बिल तिरेर सेठ फुर्सदिला भए ।
त्यसको साता नवित्दै सेठकाे हातमा एउटा खामबन्दी पत्र पर्याे । त्यसमा तस्बिर पनि थियोे । लेखिएको थियोे- अर्धनग्न अवस्थाका तिमी सेठले मलाई के गर्याै, सम्झ ?
पत्रकाे अर्कोतिर बैंक खाता सहित उल्लेख गरिएकाे थियाे- इज्जत गाेजीमा राख्ने भए, सडकमा नछर्ने भए र जेलकाे अँध्यारो नहेर्ने मासिक एक लाखका दरले पाँच वर्षसम्म खातामा हालिदिनू ।
लघुकथा- प्रतिराेध
#नन्दलाल_आचार्य
"प्रगतिशील मुद्दा बाेकेछन् भनेर मुखिया बा र उनको समूहलाई जिताइयाे ! तर अहिले माछाे, माछाे भ्यागुतो बनाए ।" बारीको पाखामा छुट्टै भाेजस्थल स्थल ताेकिदिएपछि वीरबहादुरले पहिलोपटक गुनासो पाेख्याे ।
"यी पुराना मान्छे मक्किएका र पाेचिएका हुन्छन् । यिनीहरूबाट नयाँ साेचसमझ पाउनु दुर्लभ हुन्छ ।" कपडा सिलाउने मेसिन राेक्तै मसिनेले मसिनो स्वर निकाल्यो ।
आरनमा बस्दा लागेको कालो र धुलाे टकटक्याउँदै मानेले भन्यो; "भाेजकाे आशामा विहानदेखि मुखमा पानी सिवाय केही हालेको छैन । साइत नजुराईकन खान जाआैँ त !"
"अब पनि विभेद पचाएर बस्यौं भने मान्छे आकृतिका पशु मात्रै कहलिन्छाैँ हामी ।" यस पटक आगाे बन्यो वीरबहादुर ।
"गफले पेट भरिन्न यार । काममा नफर्किए मुखमा माम आइपुग्दैन ।" मानेले थप्याे; "मान गरेर बाेलाएकाे ठाउँमा नगए मुखिया बा मात्रै रिसाउँदैनन् । त्यो पाकेको अन्नले पनि सराप्छ ।"
"आगामी पुस्ताका लागि जिउँदा पुर्खा बन्ने कि मरेकै हुने ?" वीरबहादुरकाे प्रश्नले मानेकाे मुन्टाे लत्रियाे ।
"व्यवहारमा देखिने परिवर्तनका लागि सीमान्तकृत समूहको शरीर बेग्लाबेग्लै तर मन एकै हुनुपर्छ । नदीलाई राेक्ने तागत कसैको रहन्न । ससानाे कुलो भइरहने हाे भने त्यसलाई ढलनल जसले पनि बनाउँछ ।" मसिनेले यसपाला कडा आवाज निकाल्यो ।
फलतः सबैकाे सल्लाहले वीरबहादुरले मुखियालाई चिठी लेख्याे- त्यतिबेला हाम्रो भाेट अनमाेल भयो तपाईंलाई । यतिबेला ब्यवहार तीतो कुरा मात्रै गुलियाे हामीलाई । अरूलाई सँगसँगै दलानमा र हामीलाई बारीको पाखामा ? विजयाेत्सवकाे भाेज खुवाउने ताैरतरिकामा असन्तुष्टि पाेख्छाैँ ।
मसिनेले थप्न लगायाे- कुकुरबाट मान्छेकाे श्रेणीमा उकाल्ने वचनले हाम्रो मन लुट्नुभयो त्यतिबेला । राजनीतिकाे भर्याङ उक्लेपछि एकै घानमा हामी र हाम्रो आवाजलाई भुट्नुभयाे यतिबेला ।
अन्तमा माने समेत सहमत भयो र वीरबहादुरलाई थप्न लगायाे- समाजमा विभेदकाे खाडल गहिरो पार्ने यस्तो भाेज बहिष्कार गर्छौं ।
२०७९–०७–१९ शनिबार, सिद्धार्थटोल, उदयपुर । हाल– सिर्जनाकुटी, सिरहा ।
हुनुपर्ने- (भरतताल, सर्लाही )
विवेक दुलाल क्षेत्रीकाे 'भाेज' लघुकथाको उत्तर कथा-
