🔴उत्तरकथासहित शारदा दहालकृत 'नाम फेर्ने चक्कर'को शल्यक्रिया ✍नन्दलाल आचार्य 🔴

(शारदा दहालज्यूलाई जन्मोत्सवको शुभकामना स्वरूप लघुकथा समालोचना+स्रोतकथा+उत्तरकथा)

🔴उत्तरकथासहित शारदा दहालकृत 'नाम फेर्ने चक्कर'को शल्यक्रिया ✍नन्दलाल आचार्य 

१. विषयवस्तु र सन्देश:

कथाले नाम र पहिचानजस्ता गहिरा सामाजिक मुद्दालाई उठान गरेको छ। मानिसलाई आफ्नो नाम वा पहिचानप्रति गर्व गर्नुपर्छ भन्ने सकारात्मक सन्देश दिन सफल भएको छ। विशेष गरी ग्रामीण परिवेशमा, जहाँ गिज्याउने संस्कार गहिरो छ, कथा पाठकलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ। ठिन्डुपालले अन्त्यमा नाम परिवर्तन गर्नुको सट्टा आफ्नो नामलाई स्वाभिमानसँग जोड्न सिक्छ, जुन प्रेरणादायक छ।

२. पात्र चित्रण:

ठिन्डुपाल पात्रले कथा अगाडि बढाउँछ। उसका भावनात्मक संघर्ष, हीनताबोध र अन्ततः आत्मस्वीकृतिसम्मको यात्रा प्रभावकारी छ। अन्य पात्रहरू (लक्ष्मीप्रसाद, धनपति, र अम्बरबहादुर) नाम र काम बीचको विरोधाभास प्रस्तुत गर्न सटीक छनोट गरिएका छन्। यद्यपि, सहायक पात्रहरू थोरै भएमा कथा अझ बढी प्रभावशाली बन्ने थियो।

३. भाषाशैली र प्रवाह:

कथाको भाषा सरल, सरस र आम पाठकलाई बुझ्न सजिलो छ। तर कतिपय ठाउँमा संवाद र विवरण अझ जीवन्त बनाउन सकिने थियो। उदाहरणका लागि, ठिन्डुपालको मानसिक द्वन्द्वलाई अलिकति भावनात्मक वर्णनद्वारा थप गहिरो बनाउन सकिन्थ्यो।

४. संरचना:

कथाको संरचना स्पष्ट छ- ठिन्डुपालको समस्या, उसको यात्रा, भेट भएका पात्रहरू र अन्त्यमा उसको आत्मबोध। कथा क्रमबद्ध रूपमा अगाडि बढ्छ । त्यसले पाठकलाई बाँधिराख्छ। तर, कथा अलि प्रेडिक्टेबल (अघिअघि के हुन्छ भन्ने अनुमान गर्न सजिलो) बनेको छ। पात्रहरूको भेट र घटनाको क्रमलाई अलिकति अप्रत्याशित मोड दिन सकेमा कथा अझ रोचक बन्ने थियो।

५. सन्देशको प्रभाव:

कथाको अन्तिम सन्देश- नामले होइन, कामले पहिचान बनाउँछ- गहिरो र प्रभावशाली छ। ठिन्डुपालले आफ्नो नाम स्वीकार गर्नुका साथै त्यसलाई जीवन्तता दिनु सकारात्मक दृष्टान्त हो। तर, कथाले पात्रको "स्वीकारोक्ति"लाई देखाउने क्रमलाई अलिक लामो बनाएर, त्यसको प्रक्रिया दर्शाएमा सन्देश अझ बलियो बन्ने थियो।

६. सामाजिक सन्दर्भ:

कथा नेपाली समाजमा नामको आधारमा हुने विभेद र मजाकप्रति लक्षित छ। विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रमा "नाम"ले व्यक्तिको सम्मान र गिज्याइँ दुवैका लागि ठूलो भूमिका खेल्छ। यसले नाम जस्तो सामान्य कुराप्रति मानिसले राख्ने पूर्वाग्रहलाई चुनौती दिन्छ।

७. कमजोरीहरू:

७.१. विवरणको अभाव: ठिन्डुपालको भावनात्मक संघर्ष र उसको यात्रालाई थप गहिरो बनाउन सकिने थियो। उदाहरणका लागि, उसले साथीहरूले गिज्याउँदा गरेको अनुभव र त्यस्तो अनुभवले उसमा परेको प्रभावलाई विस्तार गर्न सकिन्थ्यो।

७.२. सहायक पात्रहरूको गहिराइको अभाव: लक्ष्मीप्रसाद, धनपति र अम्बरबहादुरको काम र नामको विरोधाभास स्पष्ट छ । उनीहरूको पृष्ठभूमि वा कथा कथानकमा थपिए कथा अझ प्रभावशाली बन्न सक्थ्यो।

७.३. अनावश्यक दोहोरोपन: "नाम अनुसारको काम कहीं पनि नभेटेर" भन्ने विचार पटकपटक आएको छ । त्यसले कथा अलिक बिनाप्रयोजन लामो बनाएको छ।

८. सुधारका सुझावहरू:

ठिन्डुपालको संघर्षलाई देखाउन फ्ल्यासब्याक वा अन्य भावनात्मक क्षणहरू थप्दा उसको यात्रा अझ जीवन्त र गहिरो हुने थियो।

सहायक पात्रहरूको चरित्रलाई थप विकसित गरेर, उनीहरूको कथा ठिन्डुपालसँग अझ राम्रोसँग गाँस्न सकिन्थ्यो।

कथामा एउटा अप्रत्याशित मोड राख्दा, पाठकको चासो अझ बढ्ने थियो। उदाहरणका लागि, ठिन्डुपालले नाम फेर्न निर्णय गरिसकेको क्षणमा केही नयाँ घटना घट्न सक्थ्यो।

९. समग्र मूल्यांकन:

"नाम फेर्ने चक्कर" सरल भाषामा लेखिएको, सन्देशमूलक कथा हो । यसले पाठकलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ। कथाले नेपाली समाजको यथार्थलाई राम्ररी चित्रण गरेको छ। तर, पात्रहरूको मनोविज्ञान र घटनाको गहिराइमा अलिक कम ध्यान दिइएकाले, कथा केही सतही लागेको छ।

१०. थप केही कुराहरू 

१०.१. नाम र सामाजिक पहिचानको गहिराइ:

कथाले नामलाई पहिचान र व्यक्तित्वको अभिन्न हिस्सा मान्छ। ग्रामीण समाजमा नामले व्यक्तिको सामाजिक स्थिति, पारिवारिक इतिहास, र उसको प्रतिष्ठासम्म निर्धारण गर्न सक्ने कुरा प्रस्ट्याएको छ। ठिन्डुपालको नामले उसलाई गिज्याइँको पात्र बनाउँदा आएको मानसिक दबाब हाम्रो समाजमा धेरैले भोग्ने यथार्थ हो। यसले नामसँग जोडिएका सामाजिक पूर्वाग्रहप्रति प्रकाश पार्छ।

तर, कथाले नाम फेर्नु वा फेर्नु नपर्नुको निर्णयलाई मात्रै केन्द्रित राख्नुभन्दा, नाम र पहिचानबीचको गहिरो सम्बन्धमा थप खोतल्न सकिन्थ्यो। उदाहरणका लागि, ठिन्डुपालले आफ्नो नामलाई गर्विलो बनाउन थप संघर्ष र काम गरेको उल्लेख भए कथाले गहिराइ पाउने थियो।

१०.२. पात्रहरूको अन्तर्क्रिया:

कथामा ठिन्डुपाल र सहायक पात्रहरूको भेट महत्त्वपूर्ण भए पनि, उनीहरूबीचको संवादलाई अझ सजीव बनाउन सकिन्थ्यो। उदाहरणका लागि, लक्ष्मीप्रसाद वा धनपतिले आफ्नो कामप्रति गर्व देखाउने कुरा विस्तार गर्दा, ठिन्डुपालको आत्मबोधलाई अझ बढी बल दिन सकिन्थ्यो।

१०.३. मनोवैज्ञानिक पक्ष:

कथाले ठिन्डुपालको हीनताबोधको मनोवैज्ञानिक पक्षलाई राम्ररी छुन सकेको छैन। साथीहरूको गिज्याइँले उसलाई कति हदसम्म मानसिक असर गर्यो, उसको परिवारले उसको नामबारे के सोच्दथ्यो, वा उसले यो समस्या समाधान गर्न कोसँग परामर्श लिन खोज्यो भन्ने पक्षहरू कथामा समेट्न सकिन्थ्यो। ठिन्डुपालको मानसिक द्वन्द्वलाई थप खोतल्न सके कथाले पाठकलाई भावनात्मक रूपमा जोड्न सक्थ्यो।

१०.४. सामाजिक चेतना:

कथाले नेपाली समाजको ग्रामीण वास्तविकता राम्ररी उतारेको छ। तर, कथाले साथीहरूको व्यवहारप्रति आलोचनात्मक दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेको छैन। यदि कथाले "गिज्याउने प्रवृत्ति"लाई समाज परिवर्तनको दृष्टिबाट व्याख्या गरेको भए, सन्देश अझ प्रभावकारी हुने थियो।

१०.५. कला र शैलीको सम्भावना:

कथाले साहित्यिक उपकरण (जस्तै रूपक, विम्ब वा प्रतीक) को प्रयोग नगर्दा, कलात्मक पक्ष कमजोर बनेको छ। पात्रको नामलाई प्रतीक बनाएर, उसले पाएको सामाजिक असमानताको विस्तारित अर्थ दिन सकिन्थ्यो।

१०.६. शीर्षकको सान्दर्भिकता:

"नाम फेर्ने चक्कर" शीर्षक उपयुक्त छ, तर यो धेरै सीधासाधा महसुस हुन्छ। "नामको अर्थ", "नाम र काम", वा "ठिन्डुपालको यात्रा" जस्ता शीर्षकहरूले कथाको गहिराइलाई अझ राम्ररी समेट्न सक्थे।

१०.७. कथाको अन्त्य:

कथाको अन्त्यले सकारात्मक सन्देश दिन्छ तर यो अपेक्षित छ। ठिन्डुपालको निर्णयको स्पष्टता र दृढतालाई अझ बलियो बनाउन सकिने थियो। उदाहरणका लागि, ठिन्डुपालले आफ्नो नामलाई गर्विलो बनाउने योजना बनाएको वा आफ्नो यात्राबाट अरूलाई प्रेरणा दिन थालेको उल्लेख भए कथाको सन्देश अझ सशक्त हुने थियो।

१०.८. सुधारका थप सम्भावना:

१०.८.१. पात्रहरूको व्यवहार: साथीहरूको गिज्याउने प्रवृत्ति र अन्ततः ठिन्डुपालको आत्मनिर्णयबाट आएको परिवर्तनलाई विस्तृत रूपमा देखाउन सकिन्थ्यो।

१०.८.२. समाजको भूमिका: कथाले ठिन्डुपालको व्यक्तिगत संघर्षलाई मात्रै चित्रण गर्छ। तर, यदि उसले गाउँलेहरूसँग संवाद गरेर आफ्नो नामको महत्त्व प्रस्ट्याउने प्रयास गरेको देखाइयो भने, कथा थप प्रेरणादायी हुने थियो।

१०.८.३. संवादमा विविधता: कथामा संवादहरू जीवन्त भए पनि, तिनमा विविधता थपेर पात्रहरूको व्यक्तित्व अझ प्रस्ट्याउन सकिन्थ्यो।

११. निष्कर्ष:

"नाम फेर्ने चक्कर"ले सरल भाषामा गहन सन्देश दिन्छ। कथामा सुधारका केही सम्भावना भए पनि, यसले पाठकलाई आत्मस्वीकृति र स्वाभिमानको महत्त्व सिकाउन सफल भएको छ। कथालाई अलिक भावनात्मक र अप्रत्याशित बनाउँदा अझ प्रभावकारी बन्न सक्छ।

कथा सन्देशमूलक र सरल भए पनि, गहिराइ, कलात्मकता, र पात्रहरूको मनोवैज्ञानिक पक्ष थप खोतल्न सके अझ उत्कृष्ट बन्न सक्छ। यसलाई समाजको विविध पक्षमा असर पार्ने कथाको रूपमा पनि विस्तार गर्न सकिन्छ। कथाले पाठकलाई आत्मस्वीकृति र मेहनतको महत्त्व सिकाए पनि, कथाका पात्र र घटनालाई अझ व्यापक बनाउन सकिने सम्भावना छ।

०००

(स्रोतकथा)

लघुकथा- नाम फेर्ने चक्कर  ✍शारदा दहाल (भण्डारी)

ठिन्डुपालले आफ्नो नाम फेर्न खोज्यो। उसलाई आफ्नै नाम मन परेको थिएन। साथीहरूले, "तेरो नाम कसले राखेको हो?" भनेर गिज्याउँथे। "नाम त हाम्रो जस्तो पो राख्नुपर्छ, अर्को राम्रो नाम राख," भनेर हैरानै पार्थे।

बच्चाकालदेखि ठिन्डे र सिन्डे भनेर गिज्याएको सम्झेर आफूलाई हीनता र लज्जाबोध भैरहँदा, एकदिन ऊ उचित नाम फेर्ने चक्करमा लाग्यो।

हिँड्दै जाँदा एकजना व्यक्ति अर्काले दाइँ गरेर छोडेको खलो बडारिरहेको देख्यो। ऊ छेउमै गएर सोध्यो, "तिम्रो नाम के हो? किन यो खलो बडार्दैछौ?"

उसले भन्यो, "मेरो नाम लक्ष्मीप्रसाद हो। यसरी खलो बडारेर केही धान जम्मा गर्छु र परिवारलाई खुवाउँछु।"

यो सुनेपछि ऊ त्यहाँबाट हिँड्यो।

अलि पर पुगेपछि फेरि अर्को भिखारीसँग भेट भयो। ठिन्डुपालले भिखारीलाई सोध्यो, "तिम्रो नाम के हो?"

भिखारीले भन्यो, "मेरो नाम धनपति हो।"

त्यहाँबाट पनि ऊ बाटो ततायो।

अलि पर पुग्दा ऊ मरेको लास बोकेर आएका मानिसहरूलाई देख्यो। ऊ तीमध्ये एकजनासँग सोध्यो, "मर्ने व्यक्तिको नाम के हो?"

"अम्बरबहादुर," भनेर मलामी बाटो लागे।

अब ऊ केही सोच्दै त्यहाँबाट बाटो लाग्यो।

नाम अनुसारको काम कहीं पनि नभेटेर, अलि पर चौतारीमा बसेर विचार गर्न थाल्यो, "ओहो! यो नाम फेर्नु त राम्रो होइन रहेछ। जे नाम छ, त्यही ठीक छ। मेरै नामको पहिचान व्यापक बनिसकेको छ।"

त्यसपछि ऊ नाम फेर्ने चक्करबाट बाहिर आयो।

पाँचखपन-९, संखुवासभा

हाल मोरङ

~~~~~~~~~~~~~

(उत्तरकथा)

लघुकथा- नामको शक्ति ✍नन्दलाल आचार्य 

ठिन्डुपालले आफ्नो नाम फेर्ने चक्कर त्यागेपछि जीवनका हरेक कुरालाई नयाँ दृष्टिकोणले हेर्न थाल्यो। उसले सोच्यो, "नाम त नाम मात्रै हो, तर मानिसले आफ्नो कामबाट पहिचान बनाउनुपर्छ।"

एकदिन गाउँको चौतारीमा साथीहरूले फेरि गिज्याए। "ए ठिन्डुपाल, तेरो नाम त अझै फेरेनस्?"

ठिन्डुपालले हाँस्दै भन्यो, "किन फेर्नु? अब मेरो नामले नै म पहिचान बनाउँछु। ठिन्डुपाल भनेको काम गर्ने, अगाडि बढ्ने मानिस हो।"

यो कुरा सुनेर साथीहरू छक्क परे।

त्यसपछि ठिन्डुपालले आफ्नो खेतबारीलाई सुधार गर्न थाल्यो। उ बिहानैदेखि काममा लाग्थ्यो। उ गिज्याउने साथीहरूलाई हाँस्दै जवाफ दिन्थ्यो, "नामले होइन, कामले ठूलो बन्ने हो।"

समय बित्दै गयो। ठिन्डुपालले आफ्नो मेहनतले खेतबारीलाई हराभरा बनायो। ऊ एक सफल किसानको रूपमा चिनिन थाल्यो। गाउँका मानिसहरूले उसको उदाहरण दिन थाले।

एकदिन ती भिखारी, लक्ष्मीप्रसाद, र मलामीमा देखिएका मानिसमध्ये केहीजना फेरि उसलाई भेट्न आए। लक्ष्मीप्रसादले भने, "तिमीले त ठुलो काम ग¥यौ। तिम्रो नाम त अब हाम्रो गाउँमा मात्र होइन, बाहिर पनि चिनिन थालेको छ।"

धनपतिले थप्यो, "तिम्रो नामलाई लिएर पहिले त हामी सबै हाँस्थ्यौं, तर तिम्रो कामले हामीलाई धेरै पाठ सिकायो।"

ठिन्डुपाल मुस्कुरायो। "नामले होइन, मेहनतले मान्छेको पहिचान बनाउँछ," उसले भन्यो।

त्यसपछि गाउँलेहरूले उसलाई सम्मान गर्न थाले। पहिले गिज्याउने साथीहरूले नै उसलाई आदरपूर्वक "ठिन्डु सर" भनेर बोलाउन थाले।

ठिन्डुपालले आफ्नो जीवनभर एउटा कुरामा ध्यान दियो—नाम कस्तो छ भन्ने कुरामा अल्झिनुभन्दा, त्यसलाई गर्विलो बनाउने काम गर्नु ठूलो कुरा हो।

०००

२०८१ मङ्सिर २१ गते, विवाहपञ्चमी ।