(लघुकथा बहसमा) लक्ष्मण ज्ञवाली र मिसु श्रेष्ठको लघुकथा सवाल- विज्ञको सटीक जवाफ By Nandalal Acharya

(लघुकथा बहसमा)  

लक्ष्मण ज्ञवाली र मिसु श्रेष्ठको लघुकथा सवाल- विज्ञको सटीक जवाफ

नन्दलाल आचार्य

लघुकथाकारद्वय लक्ष्मण ज्ञवाली  र मिसु श्रेष्ठ उठाउनुभएको जिज्ञासालाई पाँच जना विज्ञसँग छलफल गर्दा निस्केको निष्कर्ष सबैलाई उपयोगी होला भनी यहाँ राखिएको छ ।

यस आलेखको तल राखिएको रचना शर्माको लघुकथा ‘चाल’ले अल्पसंवाद, मौनता र मानव व्यवहारको सूक्ष्म मनोविज्ञानमाथि केन्द्रित एक अत्यन्तै संक्षिप्त तर प्रभावशाली चित्रण प्रस्तुत गरेको छ । रचना शर्माले यस लघुकथामा शब्दको न्यूनतम प्रयोग गर्दै पनि पाठकलाई गहिरो भावनात्मक र मनोवैज्ञानिक अनुभवमा प्रवेश गराएकी छन् ।

लघुकथाको प्रारम्भमा साधारण घरेलु दृश्य प्रस्तुत गरिएको छ- ‘म : भात खाइस् ?’ यसले हामीलाई दुई पात्रबीचको सम्बन्ध र संवादको प्रारम्भमा पुर्‍याउँछ । प्रश्न सरल भए पनि यसको पछाडि संवादकको अपेक्षा, चासो, र स्नेह लुकेको छ । यसले पाठकलाई तुरुन्तै प्रश्न गर्न बाध्य बनाउँछ- के यो केवल भोजनको कुरा हो, कि यसमा भावनात्मक वा सम्बन्धगत सङ्केत पनि छ ?

दोस्रो पात्रको मौनता (‘ऊ : ……’) लघुकथाको मुख्य रहस्य र तनावको केन्द्र बनेको छ । यस अल्पसंवादमा नै पाठकले बहुसङ्ख्यक अर्थ र भावनाहरू महसुस गर्न थाल्छ । मौनता, अस्वीकृति, वा डर । यी सबै भावनात्मक आयामहरू एकैसाथ व्यक्त हुन सक्छन् । कथाकारले यस मौनतालाई केवल वर्णनको माध्यम मात्र नभई कथा संरचनाको गहिरो उपकरणका रूपमा प्रयोग गरेकी छन् ।

त्यसपछि ‘म : किन नबोलेको ?’ भन्ने प्रश्नले स्थिति थप तनावपूर्ण बनाउँछ । प्रश्नकर्ताले अन्य व्यक्तिको मौनताको कारण बुझ्न खोज्छन्, तर जवाफको अभावले पाठकलाई अप्रत्याशित मनोवैज्ञानिक अवस्था अनुभव गराउँछ । यहाँ संवादको असमानता, एकको सक्रियता र अर्काको मौनताले कथालाई चञ्चल, रहस्यमय र अस्थिर बनाउँछ ।

कथाको अन्त्य अत्यन्तै सजीव र अचानक छ- ‘मैले उसको नजिकै गएर झक्झकाएँ, ऊ कुर्सीबाट ड्ङ्रङ्ङ पछारियो ।’ यस एक पंक्तिले न केवल शारीरिक क्रिया देखाउँछ, तर भावनात्मक, मानसिक र सम्बन्धगत दूरी पनि स्पष्ट पार्छ । झक्झकाएँ भन्ने क्रियापदले पाठकलाई तीव्रता, आकस्मिकता र अनिश्चितताको अनुभूति दिन्छ । कुर्सी पछारिनु भनेको केवल भौतिक प्रतिक्रिया होइन, आत्म-सुरक्षाको सङ्केत, डर वा असहजता हो । यसले लघुकथाको अन्त्यमा सन्नाटा र तनावको प्रभाव तीव्र बनाउँछ ।

लघुकथामा संक्षिप्तता र मौनता दुवैको कला उत्कृष्ट देखिन्छ । रचना शर्माले अल्पशब्दमा गहिरो अर्थ व्यक्त गरेकी छन्, जसले पाठकलाई आफ्नै कल्पना, अनुभव र संवेदनामा कथालाई पूरक बनाउन बाध्य बनाउँछ । यसले सामान्य घरेलु दृश्यलाई पनि एक रहस्यमय, तनावपूर्ण र गहन अन्तरदृष्टिपूर्ण कथामा परिणत गरेको छ ।

अन्ततः, ‘चाल’ले मानव सम्बन्ध, संवादको असमानता, मौनताको प्रभाव र भावनात्मक दूरीलाई सूक्ष्म तर शक्तिशाली ढङ्गले प्रस्तुत गरेको छ । पाठकले यहाँ केवल देखेका क्रियाहरू मात्र होइन, भावनाहरूको बहस, मानसिक प्रतिक्रिया र सामाजिक सङ्केतहरू पनि महसुस गर्छन् । कथा छोटो भए तापनि यसको मनोवैज्ञानिक गहिराई र रहस्यपूर्ण संरचना अत्यन्त प्रभावशाली छ ।

यसरी, लघुकथा ‘चाल’ले छोटो संवाद, मौनता, आकस्मिक प्रतिक्रिया र भावनात्मक दूरीको संयोजनमार्फत जीवनका सूक्ष्म तर गहिरा पक्षहरू उजागर गरेको छ । यो कथ्यले पाठकलाई छोटो तर प्रभावशाली अनुभव प्रदान गर्दै, मनोवैज्ञानिक र भावनात्मक तहमा सोच्न बाध्य बनाउँछ ।

कुल मिलाएर, रचना शर्माले यस लघुकथामा मात्र केही शब्द प्रयोग गरेर पनि जीवनका जटिल सम्बन्ध, भावनात्मक असमानता र मानव व्यवहारको सूक्ष्मतालाई उजागर गरेका छन् । कथाको संक्षिप्तता नै यसको शक्ति हो, जसले पाठकलाई गहिरो चिन्तन र संवेदनामा प्रवेश गराउँछ ।

०००

सन्देश

 

यो लघुकथाको मूल सन्देश मानिसको चाल (स्वभाव वा अवस्थाको संकेत) बुझ्न समयमै सतर्क हुनु महत्त्वपूर्ण छ भन्ने हो।

वार्तालापमा ऊ बारम्बार नबोल्नु, प्रतिक्रिया नदिनु, र लेखकको "झक्झकाउनु" पछि मात्र कुर्सीबाट पछारिनु—यी सबैले देखाउँछ कि ऊ पहिले नै अस्वस्थ, बेसुध, वा संकटमा थियो। तर प्रश्नकर्ताले त्यो चाल समयमै नबुझ्दा अन्ततः अप्रत्याशित दुर्घटना भयो।

यसले अप्रत्यक्ष रूपमा भन्छ- सूक्ष्म संकेतहरू (gesture, silence, physical behavior) बेवास्ता गर्दा गम्भीर नतिजा आउन सक्छ ।

सतही संवादभन्दा गहिरो निरीक्षण र सहानुभूतिपूर्ण ध्यान आवश्यक हुन्छ । "चाल" केवल धोका वा चलाखीको अर्थमा मात्र होइन, शरीर–मनको वास्तविक अवस्था बुझ्ने संकेत हो ।

०००

फरक मत

रचना शर्माको ‘चाल’ लघुकथा अत्यन्त संक्षिप्त भए पनि निर्ममता र मानव मनोविज्ञानको संवेदनशीलता प्रकट गर्छ । संवादमा खाली स्थानले पाठकलाई असमर्थता, अविश्वास र हिंसाको खतरनाक सन्नाटो अनुभव गराउँछ । कथ्यको तीव्रता झक्झकाइ र कुर्सी ढल्नुमा केन्द्रित छ, तर चरित्रको मनोविज्ञान र प्रसंगको गहिराई पूर्णतः अभाव छ, जसले कथालाई अत्यधिक औपचारिक र अधुरो बनाएको छ ।

०००

छलफल गोष्ठीका सुझावहरू

१. सन्देश स्पष्ट पार्ने- 

कथामा संवाद र घटनाले केही रहस्य सिर्जना गरेको छ, तर पाठकले अन्तिम सन्देश वा भाव बुझ्न गाह्रो हुन सक्छ। सर्जकले संवाद वा क्रियाकलापसँगै पात्रको भावनात्मक स्थिति केही संकेत गर्दै सन्देश स्पष्ट बनाउन सक्दछन्। 

२. पात्रको मनोवृत्ति विकास

लघुकथामा पात्रहरूको मानसिक अवस्था वा कारण प्रष्ट छैन । “ऊ” किन नबोलेको र कुर्सीबाट पछारिएको भन्ने घटनाले के सङ्केत गर्छ भन्ने कुरा थोरै सङ्केत गर्दा कथाको गहिराइ बढ्छ ।

३. घटनाको संरचना विस्तार-

घटना अत्यन्त छोटो छ । यसलाई अलिक विस्तार गरेर प्रारम्भ, मध्य र अन्त्यको स्पष्ट संरचना दिन सकिन्छ। उदाहरणका लागि, “म” र “ऊ” बीचको सम्बन्ध, परिस्थिति, वा संवादअघि केही सन्दर्भ दिनु कथालाई प्रभावशाली बनाउँछ ।

४. सस्पेन्स र रहस्यतालाई सन्तुलित बनाउने-

घटनाले रहस्य पैदा गरेको छ, तर अचानक झक्झकाउने क्रियाले पाठकलाई चकित मात्र बनाउँछ। सर्जकले थोरै संकेत वा मानसिक प्रतिक्रिया मिसाएर रहस्य र सस्पेन्सको सन्तुलन राख्न सक्छन्।

५. शब्द र ध्वनिको प्रयोग-

“ड्ङ्रङ्ङ” जस्ता ध्वनि शब्दले दृश्य प्रभाव दिन्छ, तर धेरै पटक प्रयोग गर्दा ध्यान भङ्ग गर्न सक्छ । सर्जकले ध्वनि शब्दको सान्दर्भिकता र स्थानको चयन विचार गर्न सक्नेछन् ।

धन्यवाद !!!

०००

 (बहसको विषय बनेकाे लघुकथा)

लघुकथा - चाल

✍️रचना शर्मा 

म :- भात खाइस् ?

ऊ :-   .......

म :- किन नबोलेको ?

ऊ:- ......

मैले उसको नजिकै गएर झक्झकाएँ , ऊ कुर्सीबाट ड्ङ्रङ्ङ पछारियो ।

२०८२/०४/२९