विश्व प्रसिद्ध कथाकार इसप

विश्व प्रसिद्ध कथाकार इसप

त्यतिवेला ग्रिसमा दासप्रथा चरम अवस्थामा थियो । बजारमा हट्टाकट्टा दासहरूको खुब किनबेच हुन्थ्यो । एक दिन एक कन्जुस धनी मालिकले सस्तो दाममा एक कुरूप दास किनेर ल्याए ।दासलाई घरमा ल्याउनेबित्तिकै उनकी पत्नीको रिसको सीमा रहेन । दास निकै कुरूप थिए, त्यसैले उनी पतिसँग अति रिसाएकी थिइन् । ती दासको एउटा आँखा फुटेको थियो । दाँत भाँच्चिएको थियो । ढाडमा ठूलो कुम्लो उठेको थियो । अनुहार यति नमिलेको थियो कि उनलाई देख्दा केटाकेटी डराएर भाग्थे । ती पत्नीले पतिलाई जति गाली गरे पनि पतिचाहिँ केही बोलेनन् । किनकि गुलामको कुरूपताका कारणले उनीहरूले तिनलाई सस्तोमा पाएका थिए । 

बिस्तारै ती दासले घरका सबै काम सम्हाल्न थाले । उनी बिहान सबेरै उठ्थे, सफा पारेर भाँडाकुँडा माझ्थे । मालिक–मालिक्नीको सेवा गर्थे । साँझमा बालबालिकालाई फकाएर रोचक कथाहरू सुनाउँथे ।केही दिनपछि ती धनी मानिसको घरमा मानिसको भिड नै लाग्न थाल्यो । सबै तिनै दासका मिठा–मिठा कथा सुन्न लालायित थिए । अब कोही पनि उनको अनुहार देखेर डराउँदैनथे । सबै उनले आज कस्तो शिक्षाप्रद कथा सुनाउलान् भनेर पर्खेर बस्थे ।

गुलामको कथाको ख्याति ग्रिसका बादसाहको कानमा पनि पुग्यो । आखिर एक दिन बादसाह पनि ती धनी मानिसको घरमा पुगे र उनको कथा सुन्न बसे । बादसाहले पनि कथा निकै मन पराए । जाने समयमा बादसाहले ती दासलाई इनाम दिन खोजे । तब ती दासले भने, ‘धन्यवाद महाराज, मलाई कुनै इनाम चाहिँदैन । मेरा लागि उचित इनाम यही हुनेछ कि मैले सुनाएका सबै कथा लेखेर एउटा पुस्तक बनाइयोस्, ताकि म यो संसारबाट गइसकेपछि पनि बालबालिकाहरूसँगै बस्न सकूँ ।’ ती दासको कुरा स्विकारियो र छिट्टै दास इसपका कथा घरघरमा पढिन थाल्यो ।

“स्वभावैले सदा दुष्ट जो छन् मद्दत तीसित

नमाग लोकले भन्ला मूर्ख पामर कुत्सित” –इसप

इसपको जन्म इतिहासकारहरूका अनुसार ई.पू. ६२० मा ग्रीसमा भएको थियो ।

उनको जन्म एक दास परिवारमा भएको थियो । भोज र उत्सवहरूमा उनी कथा सुनाउने गर्दथे ।

इसप एउटा महान् कथा वाचक थिए । तर, उनी स्वयम्ले कथा लेखेनन् । यद्यपि, उनी प्रसिद्ध भए । उनले पुराना कथाहरू जम्मा गरेर तिनीहरूलाई लोकप्रिय बनाइदिए । दास भएका कारण उनले पढ्न लेख्ने कुरै भएन । त्यसकारण, उनी अपठित रहे । उनी पनि उनका बाबुसँगै किनबेच हुने गर्दथे । तापनि, उनी अत्यन्त चलाख भएका कारण दार्शनिक प्रकृतिका थिए ।

उनी जनावरहरूका कथा सुन्ने–सुनाउने गर्दथे । फ्याउरो, सिंह, मुसा, भँेडा, हात्ती, कुकुर, बाज, चमेरा, कोइली आदि मुख्य पात्र भएका विश्व प्रसिद्ध कथा इसपले नै सुनाउने गर्दथे ।

इसपको कथाको ख्याति ग्रीसका बादशाहको कानमा पनि पुग्यो । आखिर एक दिन बादशाहले इसपलाई इनाम दिन खोजे । तर, उनले भने, “धन्यवाद महाराज ¤ मलाई कुनै इनाम चाहिँदैन, मेरो लागि उचित इनाम यही हुनेछ कि मैले सुनाएका सबै कथा लेखेर एउटा पुस्तक बनाइयोस्, म यो संसारबाट गइसकेपछि पनि बालबालिकाहरूसँगै बस्न सकूँ । इसपको कुरा स्वीकारेर छिट्टै इसपको कथा भएको पुस्तक प्रकाशन गर्न लगाइयो र घर–घरमा सो पुस्तक पढ्न थालियो ।

उनका कथाहरू विश्वको धेरै भाषामा अनुदित भएका छन् । उनी शारीरिकरूपमा कुरूप थिए । तर, अत्यन्त चतुर र बुद्धिमान थिए । इसपको एउटा आँखा फुटेको थियो । दाँत भाँचिएको थियो । अनुहार यति नमिलेको थियो कि उनलाई देख्दा केटाकेटी डराएर भाग्थे ।

उनी बिहान चाँडै उठ्थे, घर सफा गर्थे । भाँडा सफा गर्थे । अर्थात्, सबै काम कुरा सकेर बेलुकीपख केटाकेटीलाई कथा सुनाउँथे । उनका कथाहरू सुनेर बच्चाहरू आनन्दित हुन्थे, हाँस्थे र रमाउँथे । पछि पछि त उनको कथा सुन्न भिड नै जम्मा हुन थाल्यो । उनी जनावरहरूलाई मिथक बनाएर रोचक शैलीमा कथा भन्थे । पशुपन्छीलाई विषय बनाएर कथा भन्ने इसप वास्तवमा दास होइन दार्शनिक थिए भन्ने धेरै विद्वानहरूको तर्क छ ।

इसप जब पहिलो मालिकबाट दोस्रो मालिकका घर गए त्यतिखेर उनको कथा भन्ने शैलीमा धेरै परिवर्तन आइसकेको थियो । दोस्रो मालिकले उनको विद्वताबाट प्रभावित भएर उनलाई दासत्वबाट मुक्त गरिदिए । त्यसबेलाको गणतन्त्रात्मक ग्रीसमा विभिन्न सभा समारोहमा आफ्नो रोचक कथाहरू भन्दाभन्दै उनी निकै चर्चित भए । उनको प्रसिद्धि सँगसँगै उनी थुप्रै देशविदेशमात्र घुमेनन् कि मान–सम्मान पनि प्राप्त गरे ।

कथाकुथुङ्ग्रीहरू भनेर स्रोताहरूलाई मख्ख पार्न सिपालु मानिने इसप बौद्धिक क्षमताका धनी थिए । जसले जे सोधे पनि चतुरतापूर्वक तत्काल जवाफ दिन्थे ।

भनिन्छ, उनको सबभन्दा ठूलो गुण नै उनको बोल्ने र प्रस्तुत गर्ने कला थियो ।

उनका कथाहरू उनको समयमा नलेखिए पनि श्रुति परम्पराअनुसार एक पुस्ताबाट अर्काे पुस्तामा सर्दै गए । उनका नीति कथाहरू नेपाल र भारतका चर्चित पञ्चतन्त्रका कथाहरूजस्तै लोकप्रिय छन् । इसपका थुप्रै कथाहरू छन् । त्यसमध्ये एउटा खेतालाकी छोरी टाउकोमाथि दूधको भाँडो बोकेर दूध बेच्न बजार गइरहेकी थिइन् । जब उनी बाटोमा थिई, आफूसँग भएको रूपैयाँ खर्च गर्ने योजनाहरू बनाउन थालिन् । उनले विचार गरिन् कि अब कुखुरीहरू किन्न दूध बेच्नेछु । कुखुरीहरूले फुल दिनेछन् ।

चल्लाहरू निकाल्न फुलहरू कोरल्ने छन् । बाख्राहरू किन्न म ती कुखुरीहरूलाई बेचिदिनेछु । ती बाख्राहरूले अझ बढी पाठापाठी दिनेछन् । तिनीहरू क्रमशः बढेर ठूलो हुनेछन् ।

म ती बाख्राहरूलाई गाई किन्न बेच्नेछु । सहरका युवकहरू मसँग विवाह गर्न आउने छन् । म तुरुन्तै कुनै प्रस्तावलाई स्वीकार गर्नेछैन । जब उनी ती प्रस्तावहरूमाथि विचार गरिरहेकी थिइन् तब उनी ढुङ्गामा ठेस लागिन् र दूध सबै भुइँमा पोखिन्छ ।

“अण्डाबाट चल्ला ननिस्कदै गन्नु हुँदैन ।” यस्ता कथाहरू भन्न सिपालु भएकै कारण इसपलाई स्वतन्त्र गरियो ।

इसपको मृत्यु कसरी भयो भन्ने सवालमा पनि विद्वानहरूमाझ विवाद छ ।

परम्परागत कथाअनुसार इसपमाथि एउटा मन्दिरबाट कचौरा चोरेको आरोप लगाइयो । उनले आफूलाई सुरक्षित राख्न गरुड र कीराको कथा भने । तर, यसपालि उनको कथाले मद्दत गर्न सकेन ।

अन्ततः उनलाई मृत्युदण्ड दियो भनिन्छ ।

फेरि अर्काे कथनअनुसार एकपटक डेल्फीमा त्यहाँका नागरिकहरूलाई पैसा बाँड्ने काम उनको जिम्मा हुँदा केही लोभी मानिस देखेर उनले मालिकलाई नै फर्काइदिए । यसबाट डेल्फीवासी रिसाएर उनीमाथि नानाभाँती आरोप लगाएर उनलाई ई.पू. ५६० मा मृत्युदण्ड दियो भनिन्छ । भनिन्छ, डेल्फीवासीले यसबाट ठूलो मूल्य चुकाउनुप¥यो ।

इसप युनान (ग्रिस) देशमा जन्मेका थिए । उनको जन्म झण्डै छब्बिस सय वर्षअघि इसापूर्व ६२० मा भएको थियो । त्यस बेला ग्रिसमा दासप्रथा थियो । इसप पनि दास थिए । उनले पालैपालो दुई जना मालिकको घरमा काम गरेका थिए । उनको साहित्यमा रुचि र विद्वत्ता देखेर दोस्रो मालिकले इसपलाई दासबाट मुक्ति दिएका थिए ।

त्यसबेला ग्रिसमा गणतन्त्र थियो । नागरिकहरू सार्वजनिक विषयमा भाग लिन स्वतन्त्र थिए । इसपले पनि यस्तै सार्वजनिक चासोका सभाहरूको उपयोग गरेर दासको जीवनबाट सम्मानित जीवन पाउन सफल भएका थिए । उनले छिमेकी देशहरू घुमे । उनले त्यसबेलाका दार्शनिकहरू र विद्या र कलाको सम्मान गर्ने व्यक्तिहरूसँग भेटने सभा र वादविवादहरूमा भागलिने अवसर पाए र सम्मानित भए ।

त्यस बेला ग्रिस धेरै गणतन्त्रहरूमा बाँडिएको थियो । इसप प्रायः सबै गणतन्त्रहरूमा घुमिरहन्थे । उनलाई उच्चस्तरको राजकीय कामको जिम्मा पनि दिइन्थ्यो । यस्तो काम अहिलेको राजदूतको जस्तो हुन्थ्यो । एक पटक उनलाई डेल्फीमा गएर त्यहाँका नागरिकहरूलाई पैसा बाँडने जिम्मा दिइयो । यो कामले उनलाई मृत्युको मुखमा पुर्‍यायो ।

डेल्फीका मानिसहरूको लोभीपन देखेर इसपलाई यति रिस उठ्यो कि उसले आफूले ल्याएको असर्फी नबाँडिकन त्यसको मालिकलाई नै फर्काइदिए । यो घटनाले डेल्फीबासीहरू उग्र भए । उनीहरूले इसपमाथि निर्दयी भएको आरोप लगाए । उनको राजदूतको हैसियतको बाबजुद पनि डेल्फी बासीहरूले उनलाई सामान्य नागरिक सरह मृत्युदण्ड दिए ।

यो जघन्य अपराधको डेल्फीबासीहरूले धेरै पटक र ठूलो मोल चुकाउनु पर्‍यो । इसपको हत्या गर्नेहरूले भोग्नु परेको दुःखबाट अपराधीले सजाय पाएरै छोड्छ भन्ने भनाइ प्रचलित भयो ।

मृत्युपछि पनि इसपको सम्मान भयो । महान मूर्तिकार लिसिपसले उनको मूर्ति बनाए र एथेन्समा त्यसको स्थापना गरियो ।

इसपका बारेमा धेरै खालका किंवदन्तीहरू प्रचलित छन् । कोही उनलाई दास होइन विद्वान दार्शनिक मान्छन् । उनका कथाहरू पढदा उनी पशुपन्छीको भाषा बुझ्नसक्थे भन्ने लाग्छ । तर मानिसलाई शिक्षा दिनका लागि पशुहरूलाई पात्र बनाएर उनले रचेका कथाहरू साह्रै घतलाग्दा छन् । रचनाकालदेखि यी कथाहरूले संसारभरिका मानिसलाई मनोरंजन र ज्ञान दिइरहेका छन्

इसपका नीति कथा भनेर विश्वमा सैयौँ कथाहरू प्रचलित छन् । कैयन कथाहरू एकअर्कासँग मिल्छन् । विभिन्न देश र समुदायमा एउटै कथाका पनि बेग्लाबेग्दै रूप र उपदेश पाइन्छ । कसैकसैले विभिन्न देशका लोक कथा पनि इसपको नामसँग जोडिँदै उनकै कथाको रूपमा प्रचलित भयो भनेका छन् । कतिपय साहित्यकारहरूले इसपका नीति कथाको आधारमा आफ्नै परिवेशमा ढालेर कथाहरू रचेका छन् /