Best wishes on the occasion of world-class short stories and Mamata Mrid...

🛑 हेमराज अधिकारीको 'च्यातिएको जुत्ता' लघुकथा कृति ✍️ नन्दलाल आचार्य [निसमालोचना+स्रोतकथा+उत्तरकथा]

[निसमालोचना+स्रोतकथा+उत्तरकथा] 

❀❀❀❀❀❀❀❀❀

🛑 हेमराज अधिकारीको 'च्यातिएको जुत्ता' लघुकथा कृति 

✍️ नन्दलाल आचार्य 

साहित्य जीवनको दर्पण हो भनिन्छ  । जीवनका पीडा, सङ्घर्ष र चेतनाका पदचिन्हलाई शब्दमार्फत अमर बनाउने काम साहित्यकारको कलमले गर्छ । हेमराज अधिकारीको लघुकथा 'च्यातिएको जुत्ता' त्यही श्रेणीमा पर्दछ, जसले बाह्य सजावटभन्दा आन्तरिक विचारको मूल्यलाई उच्च स्थान दिएको छ ।

१. लघुकथा-संरचना र विषयवस्तु

लघुकथामा एउटा बुढा लेखकको चित्रण गरिएको छ, जसले फाटेको जुत्ता, पुरानो कोट र पातलो स्वेटरमा आफ्नो साहित्यिक जीवनयात्रा बोकेर गाउँको हाटमा प्रवेश गर्छन् । उनको काँधमा आफ्नै कथासङ्ग्रह 'गाउँको आत्मा' हुन्छ। प्रारम्भिक दृश्यमै लेखकको भौतिक अवस्था र सामाजिक दृष्टिकोण स्पष्ट हुन्छ । गाउँका मानिसले उनको पहिरनलाई देख्छन्, तर उनको सिर्जनालाई बेवास्ता गर्छन् । यहाँ कथाले समाजको वास्तविकता प्रस्ट्याउँछ- हामीले अक्सर बाह्य स्वरूपलाई नै मूल्य ठान्छौं, अन्तर्मनको गहिराइ हेर्दैनौं।

तर मोड आउँछ । गाउँको शिक्षक र एक युवा पाठकले पुस्तकको पाना पल्टाउँछन् । त्यहाँ उनीहरूले आफ्नै जीवनका अंश देख्छन् । यही क्षण कथाको केन्द्र बिन्दु हो- जब साहित्यसँग समाज आफैँ आइपुग्छ । लेखक मौन मुस्कानका साथ भन्छन्- “च्यातिएको जुत्ताले मेरो यात्रा देखाउँछ, तर शब्दहरूले मेरो मूल्य ।” यही वाक्य कथाको बिजवाक्य (सन्देश) हो, जसले सम्पूर्ण कथाको मर्मलाई सङ्कुचनमा उतारेको छ ।

२. कलात्मक पक्ष

लघुकथा अत्यन्त सरल भाषा प्रयोग गरेर लेखिएको छ । संवाद छोटा तर प्रहारक छन् । पात्रहरूको सङ्ख्या न्यून भए पनि तिनले बोकेको अर्थ धेरै ठूलो छ । 'च्यातिएको जुत्ता' यहाँ केबल वस्तु मात्र होइन, सङ्घर्ष, पीडा र यात्राको प्रतीक बनेको छ । यो प्रतीकले पाठकलाई तत्कालै संवेदनशील बनाउँछ ।

साथै, हेमराज अधिकारीको शैली कथ्यभन्दा बढी भावनामा टिकेको छ । कथाले समाजलाई प्रश्न सोध्छ- मान्छेको मूल्य उसको जुत्ताले नापिन्छ कि विचारले ? यही प्रश्नले लघुकथा पढिसकेपछि पाठकलाई आत्मचिन्तनतर्फ धकेल्छ ।

३. सन्देश र प्रभाव

लघुकथाले दिएको मुख्य सन्देश हो- मान्छेको मूल्य उसको पहिरन, सम्पत्ति वा बाह्य स्वरूपमा होइन, विचार र सिर्जनामा हुन्छ । समाजले प्रायः भौतिक सुविधालाई नै सफलता ठान्छ, तर वास्तविक सफलता भने चेतना बाँड्ने क्षमता हो । यस अर्थमा 'च्यातिएको जुत्ता' सामाजिक दृष्टिले पनि सशक्त हस्तक्षेप हो ।

लेखक स्वयंले भन्नुभएको 'यी कथाहरू तपाईंहरूको जीवनका टुक्रा हुन्' भन्ने भनाइ लघुकथाको सार हो । साहित्य केवल मनोरञ्जनका लागि होइन, जीवनका अनुभूतिलाई उजागर गर्ने दर्पण हो ।

४. पुस्तक-प्रकाशनसम्बन्धी सन्दर्भ

फुटकर लघुकथासँगै आएको कृति प्रकाशनको समाचारले महत्त्वपूर्ण आयाम थपेको छ । लघुकथासङ्ग्रह 'च्यातिएको जुत्ता' सिक्किमबाट प्रकाशित हुनु आफैंमा नेपाली साहित्यको भौगोलिक फैलावटको प्रमाण हो । ग्रामीण जनजीवनको यथार्थलाई उजागर गर्ने यस्ता कृतिले नेपाली लघुकथामा नयाँ ऊर्जा भर्ने निश्चित छ ।

समालोचकहरूले उल्लेख गरेझैँ, हेमराज अधिकारीको लेखनशैली सरल तर मर्मस्पर्शी छ । कथाहरू छोटा भए पनि सन्देश गहिरो हुन्छ । यसले समकालीन नेपाली लघुकथामा सामाजिक यथार्थप्रति केन्द्रित रचनाहरूको खडेरी बीचमा नयाँ सम्भावना बोकेको छ ।

५. वैयक्तिक अनुभूति

म स्वयं ग्रामीण परिवेशमै हुर्किएको कारण यस लघुकथासँग सहजै आत्मीयता जोडिन्छ । हाम्रो गाउँमा पनि बाहिर पुरानो कपडा लगाउनेलाई धेरैले बेवास्ता गर्ने तर त्यही मानिसले भनेको एउटा सार्थक वाक्यले सबैलाई प्रभावित पार्ने घटना देखेका छौँ । “च्यातिएको जुत्ता” पढ्दा ती अनुभूति ताजा हुन्छन् ।

लघुकथा छोटो भए पनि मनमा लामो ध्वनि छोड्छ । जुत्ताको च्यातिएको छाला बाहिरबाट फाटेको देखिए पनि भित्रको आत्मबल च्यातिएको छैन भन्ने सन्देश बलियो लाग्छ । यो लघुकथाले मलाई आफ्नै शिक्षकको सम्झना गरायो, जसको शरीर कमजोर थियो, तर विचार बलिया थिए ।

६. निष्कर्ष

हेमराज अधिकारीको “च्यातिएको जुत्ता” केवल एउटा लघुकथा होइन, सामाजिक चेतनाको दर्पण हो । यसले मान्छेको मूल्याङ्कन बाह्य रूपमा होइन, आन्तरिक सिर्जनामा गर्नुपर्छ भन्ने गहिरो बोध दिलाउँछ । सरल भाषा, प्रतीकात्मकता, सन्देशमूलकता र भावनात्मक प्रभावले यो लघुकथा नेपाली लघुकथाको यात्रापथमा एउटा सशक्त योगदान बनेको छ ।

 यसरी, 'च्यातिएको जुत्ता'ले पाठकलाई मनोरञ्जन मात्र दिँदैन, बरु आत्मपरीक्षण गर्ने दर्पणसमेत बनाउँछ ।

❀❀❀❀❀❀❀❀❀

[स्रोतकथा]

🛑लघुकथा- च्यातिएको जुत्ता

✍️ हेमराज अधिकारी

बिहान जाडो थियो । पुरानो कोट, पातलो स्वेटर र च्यातिएको जुत्ता लगाएका एक बुढा मान्छे गाउँको हाटतर्फ हिँडिरहेका थिए । काँधमा किताबहरूले भरिएको झोला थियो । उनको आफ्नै साहित्य सङ्ग्रह ‘गाउँको आत्मा’ ।

गाउँका केही मानिसले उनलाई देखे । कसैले भन्यो, “लेखक रे ! जुत्ता हेर्नुस् त, फाटेको, च्यातिएको ! यस्ता मान्छेले के लेखे होला र ?”

अरू पनि हाँसेर टाढा भए । कसैले किताब नहेरी बाटो फर्किए ।

तर ती लेखक मौन रहे । उनले किताब एकपटक खोले, धूलो पुछे र फेरि काँधमा राखे ।

“यी कथाहरू तपाईंहरूको जीवनका टुक्रा हुन्,” उनको भनाइ थियो ।

त्यही बेला गाउँका शिक्षक आइपुगे । उनले एउटा किताब उठाए, केही पाना पल्टाए । एकछिनमै अनुहार बदलियो।

“यो त हामी आफैंका कथा हुन् ।” भन्दै उनले एक प्रति किन्ने घोषणा गरे ।

त्यसपछि गाउँका एक युवा आए । उनले किताबमा आफ्नै बाजेको कथा पढेजस्तै पाए । उनले पनि किन्ने आग्रह गरे । केहीबेरमै किताब सकिए ।

आश्चर्यचकित भीडबाट कसैले सोध्यो, “के लेखक साँच्चिकै यति च्यातिएको जुत्तामा हिँड्छन् र?”

बुढा लेखक मुस्कुराए; “च्यातिएको जुत्ताले मेरो यात्रा देखाउँछ, तर शब्दहरूले मेरो मूल्य ।”

त्यो दिन गाउँलेले महसुस गरे- मान्छे ठूलो बनाउने कुरा पहिरन होइन, विचार र सिर्जना हो ।

सिक्किम, ३ जुन २०२५।

❀❀❀❀❀❀❀❀❀

[उत्तरकथा]

🛑 लघुकथा- जुत्ताभन्दा माथि

✍️ नन्दलाल आचार्य 

“किताब सकिएछन्, अब के गर्ने ?” गाउँका युवाले सोधे ।

बुढा लेखक शान्त स्वरमा उत्तर दिए, “किताब सकिँदैनन्, तिमीहरू पढ्न थालेपछि त अझै जन्मिन्छन् ।”

भीड एकाएक स्तब्ध भयो । कोही लजाए, कोही चुपचाप सोच्न थाले । जसले केही बेरअघि उनको जुत्ताको उपहास गरेका थिए, उनीहरूमध्ये एक वृद्ध किसान अघि बढे । आँखाभरि पानी थियो ।

“हामीले त केवल जुत्ता देख्यौँ, तर जीवनका भोगाइ शब्दमा बुनिएको रहेछ । आज मैले बुझें- हाम्रो कथा हामीलाई सम्झाउने मान्छे नै असली साथी हो ।”

युवाहरूले उनलाई काखमा राखेझैँ किताबका शब्दहरू बोके । शिक्षकले विद्यालयमा अनिवार्य पाठ्यपुस्तकभन्दा अगाडि राख्ने घोषणा गरे । महिलाहरूले आफ्नो पीडा र सपना देखिने अर्को खण्ड लेखिदिन आग्रह गरे।

बुढा लेखक फेरि मुस्कुराए ।

“जुत्ता मरे पनि शब्द जिउँदै रहन्छ । र जिउँदो शब्द नै समाजलाई नयाँ बाटो देखाउने ज्योति हो ।”

भीड गहिरो मौनमा डुब्यो । त्यो मौनमा पहिलोपटक उनीहरूले महसुस गरे- “जुत्ताले यात्रा मापन गर्छ, तर विचारले भविष्य । ”

❀❀❀❀❀❀❀❀❀

---

पुण्य कार्कीको ‘ठगको ताँती’ निबन्धमा हास्यव्यङ्ग्य चेत - fitkauli.com | नन्दलाल आचार्य

पुण्य कार्कीको ‘ठगको ताँती’ निबन्धमा हास्यव्यङ्ग्य चेत - fitkauli.com | नन्दलाल आचार्य: नन्दलाल आचार्य : पुण्य कार्कीलाई पढ्दा मेरो मनमा एउटा विशेष अनुभव जन्मिन्छ । लाग्छ, उनले मलाई चिहानजस्तो मौन समाजबाट हल्लाएर उठाइदिए । “ठगका ताँती” पढ्न... | नन्दलाल आचार्य

चट्याङ मास्टरको कवितामा बुढ्यौली सौन्दर्य - fitkauli.com | नन्दलाल आचार्य

चट्याङ मास्टरको कवितामा बुढ्यौली सौन्दर्य - fitkauli.com | नन्दलाल आचार्य: नन्दलाल आचार्य : १. कवि परिचय- कृष्णमुरारी गौतम ‘चट्याङ मास्टर’ नेपाली कवितामा करुण-यथार्थवादी दृष्टिकोण बोकेर उदाएका कवि हुन् । ग्रामीण जीवनका सुखदुःख, मध्यमवर्गीय वृद्धवृद्धाको नियति,... | नन्दलाल आचार्य