खेमराज पोखरेलको 'अ-हिंसा' शीर्षकभित्रको घनचक्कर
~ नन्दलाल आचार्य
समकालीन युगका लघुकथा हस्ती खेमराज पोखरेल चिनाउन नपर्ने स्रष्टा हुन् । उनको लघुकथा 'अ-हिंसा' को शाब्दिक र प्रतीकात्मक अर्थहरू समकालीन समाजमा महिलामाथि हुने हिंसा र अन्यायप्रति चेतना जागृत गराउँदै सकारात्मक सामाजिक परिवर्तनको मार्गचित्रको रूपमा प्रकट भएका छन् । सात लघुकथाकृति सार्वजनिक गरेर यतिखेर आठौं लघुकथाकृतिका लागि 'अ' को अनुसन्धानमा जुटेका छन् उनी ।
लघुकथा प्रतिष्ठान, नेपालले आयोजना गरेको 'महिला हिंसा अन्त्य विषयक लघुकथा अभियान ' मा सामेल भएको खबरदारीमूलक लघुकथा
'अ-हिंसा' शीर्षकभित्रको रहस्य खोतलखातल पार्ने जमर्को गरेको छु ।
शाब्दिक रूपमा 'अ-हिंसा' भन्नाले हिंसाको अभाव, शान्ति र अहिंसात्मक व्यवहारलाई जनाउँछ। यसले शारीरिक, मानसिक र भावनात्मक रूपमा कसैलाई पीडा नदिनु भन्ने अर्थ प्रकट गर्छ।
'अ-हिंसा' शीर्षकको शाब्दिक र प्रतीकात्मक अर्थ-
१. शान्ति र सहअस्तित्वको प्रतीक-
यसले समाजमा सहिष्णुता, समानता, र परस्पर सम्मानको आदर्शलाई संकेत गर्छ।
२. हिंसाविरुद्धको प्रतिरोध-
'अ-हिंसा' शीर्षकले महिलामाथि हुने शोषण र हिंसाको विरोध गर्दै सकारात्मक परिवर्तन र न्यायको मागलाई प्रतीकात्मक रूपमा देखाउँछ।
३. सकारात्मक सामाजिक परिवर्तनको संकेत-
यो शीर्षकले हिंसामुक्त समाज निर्माणका लागि आवश्यक शिक्षा, चेतना, र व्यवहारिक सुधारको महत्त्वलाई जोड दिन्छ।
४. महिलाको साहस र सशक्तीकरणको प्रतीक-
'अ-हिंसा' महिलाहरूले हिंसा सहने होइन, त्यसको अन्त्यका लागि उठ्ने साहस र सामर्थ्यको प्रतिनिधित्व हो।
५. सामाजिक समानताको प्रतिक-
शीर्षकले महिलामाथि हुने भेदभाव र असमानतालाई अन्त्य गर्दै सबैलाई समान व्यवहार गर्ने समाजको कल्पनालाई संकेत गर्दछ।
६. विरोधको विकल्प-
"अ-हिंसा"ले दमन, शोषण वा अन्यायको प्रतिकार गर्दा हिंसात्मक व्यवहार नगरी शान्तिपूर्ण तरिकाबाट समस्या समाधान गर्ने विधिलाई बुझाउँछ।
७. मानवताको सम्मान-
यो शीर्षकले प्रत्येक व्यक्तिको स्वतन्त्रता, अधिकार, र गरिमाको सम्मानलाई प्राथमिकतामा राख्छ।
८. महिला हिंसा अन्त्यको उपाय-
'अ-हिंसा' हिंसाको जवाफ हिंसा नभएर शिक्षाको फैलावट, चेतना जागरण र कानूनी सुधारबाट दिनुपर्ने समाधानको प्रतीक हो।
९. परिवर्तनको सुरुवात-
'अ-हिंसा'ले समाजको गहिरो जरो गाडेको पितृसत्तात्मक सोचलाई निराकरण गर्दै महिला सशक्तीकरणका माध्यमबाट परिवर्तनको सुरुवातलाई जनाउँछ।
१०. समाजको द्वैध चरित्रको आलोचना-
महिलामाथि हुने हिंसाको प्रतिकार गर्न महिलाहरूलाई नै दोष दिनुपर्ने प्रवृत्तिलाई विरोध गर्न यो शीर्षकले सन्देश दिन्छ।
११. भविष्यको सम्भावना-
यो शीर्षकले हिंसामुक्त, न्यायपूर्ण र समान समाजको निर्माणको लक्ष्यलाई प्रतीकात्मक रूपमा उजागर गर्दछ।
१२. अन्तरद्वन्द्वको समाधान-
'अ-हिंसा' व्यक्तिगत, पारिवारिक, र सामाजिक स्तरमा हुने द्वन्द्वहरूलाई संवाद र समझदारीका माध्यमबाट समाधान गर्नुपर्ने विचारको प्रतीक हो।
१३. समाजको नैतिक पुनर्जागरण-
'अ-हिंसा' शीर्षकले समाजलाई आफ्नो व्यवहार र सोचको आलोचना गर्न प्रेरित गर्दै नैतिक रूपमा पुनर्जागरणको आवश्यकता देखाउँछ।
१४. सांस्कृतिक चेतना-
यो शीर्षकले परम्परा र संस्कारका नाममा महिलामाथि भइरहेको अन्यायको विरोध गर्दै सचेत सांस्कृतिक परिवर्तनको माग गर्दछ।
१५. सकारात्मक प्रतिरोधको प्रतीक-
'अ-हिंसा'ले शारीरिक वा मानसिक हिंसाको प्रतिकार गर्दा वैधानिक, शान्तिपूर्ण र सम्मानजनक तरिकाले समाधान खोज्न प्रेरणा दिन्छ।
१६. पुस्तान्तरणको सन्देश-
यो शीर्षकले वर्तमान पुस्ताबाट आगामी पुस्तासम्म हिंसामुक्त सोच र मूल्यहरू हस्तान्तरण गर्नुपर्ने आवश्यकता संकेत गर्दछ।
१७. महिलाको आवाजलाई प्राथमिकता-
'अ-हिंसा' महिलाहरूका पीडा, उनीहरूको हक अधिकार र स्वतन्त्रताको आवाजलाई सुन्ने र कार्यान्वयन गर्ने समाजको प्रतिबद्धताको प्रतीक हो ।
समग्रमा,
'अ-हिंसा' शीर्षक शान्ति, सहिष्णुता र न्यायपूर्ण समाज निर्माणका लागि प्रेरणा दिने सन्देश हो । हामीले अहिंसात्मक मार्गमा डटेर काम गर्नुपर्छ भन्ने यो एक चेतावनी पनि हो ।
'अ-हिंसा' शाब्दिक रूपमा शान्तिको सन्देश हो भने प्रतीकात्मक रूपमा यो समानता, सहिष्णुता, र न्यायको पक्षमा एउटा चेतना हो। यसले समाजमा हिंसाको चक्र तोड्न अहिंसात्मक र रचनात्मक मार्ग तयार गर्न सङ्केत गर्छ ।
०००
२०८१ मङ्सिर १० गते ।
(सन्दर्भ- महिला हिंसा अन्त्य दिवस)
~~~
